الهام شفائی مقدم
چکیده
پیشینه و هدف: یکی از راه‌های اجتناب از آسیب رساندن به محیط‌زیست، تغییر رفتار شهروندان در جهت رفتار محیط زیستی یعنی رفتارهای حافظ محیط‌زیست و کاهش‌دهنده اثرات منفی اعمال انسانی بر محیط در کارهای روزانه و نیز برنامه‌های خاص در فضای باز و به زعم دابسون شهروندی محیطزیستی میباشد. در مطالعات اولیه در زمینه رفتارهای محیط زیستی ...
بیشتر
پیشینه و هدف: یکی از راه‌های اجتناب از آسیب رساندن به محیط‌زیست، تغییر رفتار شهروندان در جهت رفتار محیط زیستی یعنی رفتارهای حافظ محیط‌زیست و کاهش‌دهنده اثرات منفی اعمال انسانی بر محیط در کارهای روزانه و نیز برنامه‌های خاص در فضای باز و به زعم دابسون شهروندی محیطزیستی میباشد. در مطالعات اولیه در زمینه رفتارهای محیط زیستی استفاده از مدل‌هایی بر مبنای دانش و نگرش به محیط‌زیست متداول بود. اما، غیرکارآمدی این رویکردها باعث شد تا محققان به سوی مدل‌های هنجارهای اخلاقی مانند مدل برآمده از نظریه ارزش- باور- هنجار استرن (1999) روی آورند. این نظریه زنجیره‌ای از متغیرها، از ارزش‌ها و نگرانی‌های عمومی در مورد محیط‌زیست گرفته تا اعتقادات خاص در مورد پیامدهای منفی برخی فعالیت‌ها را پیشنهاد میدهد و در عین حال، بر توانایی و مسؤولیت افراد برای جلوگیری از این پیامدهای منفی و فعال کردن هنجارهای شخصی آن‌ها برای حفظ محیط‌زیست تأکید دارد. هدف این پژوهش بررسی نقش میانجیگری مسؤولیت پذیری در رابطه بین ارزش نوع‌دوستی و رفتار شهروندی محیط زیستی است که با توجه به تئوری ارزش- باور- هنجار استرن، رفتار شهروند محیط زیستی در قالب نوع دوم از رفتارهای محیط زیستی مورد نظر استرن و همچنین، ارزش نوع‌دوستانه از بخش ارزش‌ها و مسؤولیت پذیری از بخش باور و اعتقادات این نظریه انتخاب و به تبیین رفتار شهروندی محیطزیستی شهروندان پرداخته شده است.مواد و روش ها: جامعه آماری این پژوهش شهروندان 18 سال به بالای شهرستان کاشان در سال 1399 میباشد. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران برابر با 352 نفر بوده و جهت نمونهگیری از روش خوشهای استفاده شده است. متغیر مسؤولیت‌پذیری و نوع‌دوستی هر کدام با 14 گویه و متغیر رفتار شهروندی محیطزیستی با 13 گویه محقق ساخته در قالب طیف 5 گزینهای لیکرت، مورد سنجش قرار گرفته است. برای سنجش پایایی از ضرایب پایایی ترکیبی (C.R) و آلفای کرونباخ استفاده شده است که با توجه به مناسب بودن این ضرایب، پایایی متغیرهای مورد بررسی تأیید گردیده است. به منظور سنجش روایی واگرا از شاخص نسبت HTMT استفاده شده است. لازم به ذکر است که جهت تعیین پایایی هر یک از شاخص‌ها نیز از بار عاملی استفاده شده است.نتایج: بر اساس یافته های پژوهش، شهروندان کاشانی به لحاظ نوع‌دوستی و مسؤولیت پذیری و رفتار شهروندی محیطزیستی از وضعیت مطلوبی برخوردار بوده و میانگین این متغیرها در میان آن‌ها بالاتر از حد متوسط میباشد. رابطه بین متغیرهای نوع‌دوستی و مسؤولیت‌پذیری با رفتار شهروندی محیطزیستی با میزان همبستگی به ترتیب (61/0 و 58/0=r و 000/0=sig) معنادار می باشد. همچنین، بر اساس مدل حجم اثر دو متغیر نوع‌دوستی و مسؤولیت‌پذیری به ترتیب با (275/0 و 245/0=F2 ) در حد متوسط میباشد. مقدار Q2 نیز برابر با 269/0 نشان میدهد در مجموع، توان پیش بینی کنندگی مدل در حد متوسط می باشد. علاوه بر این، اثر میانجیگری جزئی متغیر مسؤولیت پذیری برای رابطه بین نوع‌دوستی و رفتار شهروندی محیطزیستی تأیید گردیده است، به‌گونه‌ای که مقدار VAF برابر با 384/0 بیانگر این امر است که 38 درصد از اثر نوع‌دوستی بر رفتار شهروندی محیطزیستی از طریق غیرمستقیم توسط متغیر میانجی مسؤولیت‌پذیری تبیین می‌شود.بحث: نتایج این مطالعه بیانگر تلاش شهروندان در راستای پیشبرد اصول محیطزیستی قانون اساسی و سند چشم انداز 1404 بوده و با پژوهشهای محققین قبلی مبنی بر درک روشن و احساس نگرانی شهروندان نسبت به محیط‌زیست و مشکلات آن و برخورداری از انگیزه کافی برای مشارکت فعالانه در بهبود محیط‌زیست و حفاظت از آن میباشد. لذا، با توجه به نقش مسؤولیت‌پذیری در رفتارهای شهروندی محیطزیستی پیشنهاد می‌گردد تشکل‌های داوطلبانه محیطزیستی در بین شهروندان افزایش یابند تا ضمن واگذاری برخی از وظایف مرتبط با محیط‌زیست به شهروندان، حس تعهد و مسؤولیت‌پذیری آنان تقویت گردد.
الهام شفائی مقدم؛ محسن نیازی
دوره 5، شماره 67 ، اردیبهشت 1399، ، صفحه 51-64
چکیده
در قرن حاضر، رفتارهای زیست محیطی انسان، به عنوان یکی از مهم ترین عوامل مؤثر بر محیط زیست مورد توجه جامعه شناسان قرار گرفته است. این رفتارها ضمن این که بر مسائل و تهدیدات زیست محیطی موثر است، خود نیز از عوامل متعددی تأثیر می پذیرد. در این مطالعه به بررسی رابطه آگاهی زیست محیطی با رفتار زیست محیطی با رویکرد فرا تحلیل پرداخته شده است. ...
بیشتر
در قرن حاضر، رفتارهای زیست محیطی انسان، به عنوان یکی از مهم ترین عوامل مؤثر بر محیط زیست مورد توجه جامعه شناسان قرار گرفته است. این رفتارها ضمن این که بر مسائل و تهدیدات زیست محیطی موثر است، خود نیز از عوامل متعددی تأثیر می پذیرد. در این مطالعه به بررسی رابطه آگاهی زیست محیطی با رفتار زیست محیطی با رویکرد فرا تحلیل پرداخته شده است. بدین منظور 23 پژوهش انجام شده در بین سال های 98-1390 با موضوع رفتارهای زیست محیطی که در پایگاه های ثبت مقالات ایرانی قابل دسترس بوده و دارای شرایط لازم جهت ورود به فرا تحلیل بودند، جهت بررسی انتخاب شدند. پژوهشهای منتخب به روش پیمایشی و با به کارگیری ابزار پیمایش در جوامع آماری متفاوت و بر حسب سنجه های پایا به انجام رسیده اند. در گام نخست ارزیابی پژوهش های منتخب، مفروضات همگنی و خطای انتشار مورد بررسی قرار گرفتند؛ بر این اساس یافته ها حکایت از همگنی اندازه اثر و عدم سوگیری انتشار مطالعات مورد بررسی داشتند. در مرحله دوم، ضریب اندازه اثر با به کارگیری نسخه دوم نرم افزار CMA مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج حاصله نشان دادند که اندازه اثر یا ضریب تأثیر آگاهی زیست محیطی بر رفتار زیست محیطی معادل 0/233 می باشد که بر حسب نظام تفسیری کوهن، در حد متوسط ارزیابی می شود. هم چنین، نتایج بررسی نقش تعدیل کنندگی متغیر جامعه آماری در مطالعات بیانگر آن بود که آگاهی زیست محیطی شهروندان تأثیر بیش تری بر رفتار زیست محیطی آن ها نسبت به دانش آموزان داشته است.