ساجده صفیخوانی؛ ارشک حلیساز
چکیده
پیشینه و هدف: قانون وسیلهای است برای بیان ارزشهایی که مطابق با زمان تغییر میکنند و همچنین، منعکسکننده مهمترین و بنیادیترین اصول مورد قبول یک حاکمیّت است. فصلبندی قانون یکی از مهمترین نکات ساختاری در هنگام تدوین قوانین است. علیرغم اینکه با تحلیل اصول و مؤلفههای بهکار برده شده در متن قوانین و مقرّرات محیطزیستی ...
بیشتر
پیشینه و هدف: قانون وسیلهای است برای بیان ارزشهایی که مطابق با زمان تغییر میکنند و همچنین، منعکسکننده مهمترین و بنیادیترین اصول مورد قبول یک حاکمیّت است. فصلبندی قانون یکی از مهمترین نکات ساختاری در هنگام تدوین قوانین است. علیرغم اینکه با تحلیل اصول و مؤلفههای بهکار برده شده در متن قوانین و مقرّرات محیطزیستی میتوان مهمترین مسائل و مشکلات مورد تأکید سیاستگذاران و سیاستگذاریهای دولتها برای اولویّتبندی و حل مسائل محیطزیستی را نشان داد امّا کمتر پژوهشی را میتوان دید که اصول و مؤلفههای موجود در متن قوانین و مقرّرات محیطزیستی را از منظر تطبیقی بررسی کند. بنابراین، این پژوهش با تمرکز بر اسناد و قوانین بالادستی کشور و همچنین بیانیههای کنفرانسها و کنوانسیونهای بینالمللی مهمترین اصول و مؤلفههای مورد تمرکز نهادهای قانونگذار را از مقطع زمانی کودتای رضاخان تا پایان دولت دوازدهم بررسی و مقایسه میکند.
مواد و روشها: در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی مهمترین اصول و مؤلفههای قوانین و مقرّرات محیطزیستی ایران استخراج شد. سپس برای نمایش درجهی اهمیّت اصول و مؤلفهها از رویکرد تحلیل شبکه و نرمافزارهای Ucinet و Netdraw استفاده شد. لازم به ذکر است که برای تعریف اصول و مؤلفههای قوانین و مقرّرات محیطزیستی بر سیاستهای کلی نظام در بخشهای منابع آب، منابع طبیعی و محیطزیست، اصلهای 40، 44، 45، 47، 48 و 50 قانون اساسی، بیانیههای کنفرانس سازمان ملل درباره محیطزیست و انسان، کنفرانس سازمان ملل درباره محیطزیست و توسعه، دستور کار 21 و اجلاس جهانی توسه پایدار تمرکز شدهاست.
نتایج: نتایج این پژوهش نشان داد که بیشترین مؤلفههای بهکاربرده شده در مقاطع زمانی اجرای اصلاحات ارضی تا انقلاب اسلامی (57-1341) با 29 مؤلفه، دولتهای یازدهم و دوازدهم (1399-1392) با 28 مؤلفه و پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان جنگ تحمیلی (1367-1357) با 27 مؤلفه است. همچنین دولتهای هفتم و هشتم (1383-1376) با 12 مؤلفه و دولتهای نهم و دهم (1391-1384) با 15 مؤلفه کمترین مؤلفهها را نسبت به سایر مقاطع زمانی دارند. تمامی مؤلفههای مورد توجّه در دولتهای نهم و دهم مرکزیّت درجه (14) و مرکزیّت بینابینی (02/0) یکسانی دارند که بهمعنای درجهی اهمیّت یکسان این 15 مؤلفه از نظر نهاد قانونگذار است. علیرغم اینکه در هر دورهی زمانی مؤلفههای بهکار برده شده در متن قوانین و همچنین درجهی اهمیّت آنها تفاوتهایی را دارند و در هر مقطع زمانی نهادهای قانونگذار برخی از اصول دورههای قبلی را حفظ، برخی را حذف و اصول جدید دیگری را جایگزین میکنند امّا مؤلفههای «اولویتبندی و حق تقدم»، «آلودگی»، «پایش، نظارت و بازرسی»، «رعایت و بررسی اصول علمی و فنّی»، «مالی و اقتصادی» و «مشارکت و همکاری» در تمامی دورههای زمانی مورد توجّه قرار گرفتهاست. بهعبارتی این مؤلفهها وجه اشتراک تمامی مقاطع زمانی است. مقایسهی اصول و مؤلفههای موجود در قوانین و مقرّرات محیطزیستی ایران با اصول و مؤلفههای اسناد بینالمللی نشان میدهد که بیشتر مؤلفههای قوانین و مقرّرات محیطزیستی ایران در بیانیهی کنفرانس سازمان ملل درباره محیطزیست و انسان و بیانیهی کنفرانس محیطزیست و توسعه قرار دارند.
بحث: علیرغم اینکه حقوق محیطزیستی ایران تحت تأثیر عضویّت در سازمانها و آژانسهای بینالمللی و پذیرش بیانیههای پایانی نشستها و کنفرانسهای بینالمللی قرار گرفته است امّا نهادهای قانونگذار در ایران بر بعضی از اصول و مؤلفههای بیانیههای کنفرانسها و کنوانسیونهای بینالمللی تمرکز سطحی دارد. به این معنا که نهادهای قانونگذار این مؤلفهها را در یک مقطع زمانی به متن قوانین و مقرّرات محیطزیستی اضافه و در مقطع زمانی بعدی حذف میکنند. مانند مؤلفهی «ارزیابی» و سایر مؤلفههایی که بهطور مستقیم و غیرمسقیم به مؤلفهی «ارزیابی» اشاره دارند.