TY - JOUR ID - 159940 TI - ارزیابی میزان توافق بین شاخص‌های اکولوژیک در تعیین وضعیت کیفیت رودخانه کرج (استان البرز) JO - محیط زیست و توسعه فرابخشی JA - ENVJ LA - fa SN - AU - قربانزاده زعفرانی, سید قاسم AU - حسینی طایفه, فرهاد AU - ایزدیان, منا AD - گروه تنوع زیستی و ایمنی زیستی، پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار، سازمان حفاظت محیط زیست، تهران، ایران. Y1 - 2022 PY - 2022 VL - 7 IS - 76 SP - 102 EP - 117 KW - توافق KW - وضعیت اکولوژیک KW - رودخانه کرج KW - شاخص ماکروبنتیک DO - 10.22034/envj.2022.159940 N2 - پیشینه و هدف: بررسی ساختار جوامع آبی در اکوسیستم ­های آبی جایگاه ویژه­ای در مطالعات اکولوژیک موجودات آبزی دارد. از جمله شاخص‌های مهم و رایج ماکروبنتیک می‌توان به شاخص‌های اکولوژیک تک متغیره و چند متغیره اشاره کرد که با داشتن مزایا و معایب متفاوت، هم­چنان در مطالعات مختلف در آب‌های رودخانه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند. در سال­های اخیر مطالعاتی با استفاده از شاخص تنوع زیستی و شاخص ­های زیستی به ویژه شاخص هلسینهوف برای ارزیابی کیفیت آب رودخانه کرج مورد استفاده قرار گرفته است. با فرض وجود توافق بین شاخص‌های اکولوژیک منطقه، پژوهش حاضر میزان سازگاری بین نتایج وضعیت کیفی به‌دست‌آمده از شاخص‌های اکولوژیک مختلف رودخانه کرج را ارزیابی کرد. مواد و روش­ها: در این مطالعه در طول 9 ایستگاه و طی چهار فصل (1397-1396)، نمونه­برداری از ماکروبنتوزها با نمونه ­بردار سوربر انجام شد. پس از جداسازی و شناسایی ماکروبنتوزها، شاخص شانون، EPT، ASPT، BMWP و HFBI محاسبه شد. سپس طبقه ­بندی وضعیت اکولوژیک ایستگاه­ ها بر اساس این شاخص ­ها انجام شد. درصد ایستگاه هایی که وضعیت اکولوژیک آن­ ها قابل قبول یا غیرقابل قبول بود و هم­چنین میزان سازگاری بین این پنج شاخص در منطقه مورد مطالعه محاسبه شد. برای تعیین گرایش مشابه شاخص ­های مختلف در طبقه ­بندی ایستگاه ­ها، میزان همبستگی بین آن­ ها، با استفاده از آزمون غیرپارامتریک تعیین شد. به ­منظور تجزیه و تحلیل آماری از نرم افزار  SPSS23 وExcel  و جهت تعیین شاخص تنوع زیستی از Primer6 استفاده شد. برای بررسی توزیع نرمال داده­ ها، از آزمون شاپیرو- ویلک استفاده شد. به­ منظور بررسی اختلاف معنی­ داری بین داده­ های مورد نظر از آنالیز واریانس یک ­طرفه و از آزمون کروسکال والیس در سطح معنی­ داری 05/0 p<استفاده شد. جهت تهیه نقشه ­ها با روش IDW از نرم ­افزار ArcGIS10.3 و Terrset17.3 استفاده گردید. نتایج: به لحاظ فراوانی، شیرنومیده­ ها، خانواده غالب بودند. خانواده­ های Baetis، Tubifex، Micrasema، Rhithrogena، Eporus، Hydropsyche،Leptophlebiidae  و Simulium، 83 درصد نمونه ­ها را تشکیل دادند. مقادیر شاخص ­های H'، EPT، ASPT، BMWP و HFBI به ­ترتیب (65/0±12/2)، (8/2±6/5)، (0/1±9/3)، (4/23±8/48) و (0/1±6/4) محاسبه گردید. توافق نسبی در نتایج حاصله از پنج شاخص مورد مطالعه در 67 درصد از ایستگاه­ ها با کیفیت غیرقابل قبول دیده شد. در صورتی که در 22 درصد از ایستگاه ­های رودخانه توافق کامل و 11 درصد ایستگاه ­ها عدم توافق را نشان داده­است. تحلیل آماری بیانگر وجود توافق و سازگاری معنی ­دار بین نتایج وضعیت اکولوژیک حاصل ازEPT  با ASPT،BMWP  و شانون بوده در صورتی ­که با شاخص  HFBIمتفاوت هستند. هم­چنین بر اساس نتایج همبستگی بین طبقه­ بندی کیفیت اکولوژیک حاصل از شاخص ­های زیستی (ارتباط مثبت و قوی بین  EPT با شانون و BMWP)، نشان­ دهنده جهت مشابه این شاخص ­ها در طبقه ­بندی ایستگاه ­ها می­ باشد. بحث: تغییرات ساختاری و جمعیتی ماکروبنتوزها در اکوسیستم‌های آبی در اثر عوامل طبیعی و فعالیت‌های انسانی وجود دارد. با توجه به عدم وجود توافق کامل بین نتایج ارزیابی شاخص‌های پنج‌گانه در این مطالعه، به منظور استفاده از این شاخص‌ها در هر منطقه برای مدیریت محیط زیست، استفاده هم­زمان از شاخص‌ها توصیه می‌شود. هم­چنین بررسی تطابق بین شاخص ­های مختلف و انتخاب شاخص اکولوژیک مناسب بسیار مهم است. در نتیجه استفاده از هر یک از این شاخص­ ها به تنهایی و بدون در نظر گرفتن ملاحظات فوق می­ تواند منجر به نتایج اشتباه شود. بر اساس نتایج پژوهش حاضر، شاخص هلسینهوف (HFBI) را می­ توان به عنوان شاخص مناسب­تری نسبت به سایر شاخص ­های مورد مطالعه برای ارزیابی وضعیت اکولوژیک رودخانه کرج معرفی کرد. UR - https://www.envjournal.ir/article_159940.html L1 - https://www.envjournal.ir/article_159940_f2057923eaf46064682f8fe6ba5279fe.pdf ER -