TY - JOUR ID - 166449 TI - بررسی نقش دانش جوامع محلی بر نگرش و رفتارهای بهره‌برداری مشارکتی از منابع آب JO - محیط زیست و توسعه فرابخشی JA - ENVJ LA - fa SN - AU - یازرلو, بهناز AU - شهیدی, علی AU - فرزانه, محمدرضا AD - گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بیرجند، ایران AD - گروه پژوهشی مهندسی محیط زیست و پایش آلاینده‌ها، پژوهشکده محیط زیست و توسعه پایدار، سازمان حفاظت محیط زیست، تهران، ایران Y1 - 2022 PY - 2022 VL - 7 IS - 78 SP - 24 EP - 37 KW - تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده KW - بحران آب KW - مدیریت محلی KW - مدل ساختاری KW - طیف لیکرت DO - 10.22034/envj.2023.375899.1265 N2 - پیشینه و هدف: در عصر حاضر، موضوعات و چالش­ های بحران آب در مرکز توجه زندگی بشری قرار گرفته است. سیاست‌های محیط­ زیستی اخیر برای حل این بحران‌ها، بر تشویق رفتارهای طرفدار محیط‌زیست و عوامل تعیین‌کننده این رفتار متمرکز شده است. با توجه به این ­که یکی از دلایل این بحران، فقدان دانش بشر در مدیریت پایدار منابع می‌باشد، بنابراین تحقیق حاضر قصد دارد با بررسی تجارب غنی یک نمونه موفق در زمینه مدیریت محلی مصرف آب و با تمرکز بر مؤلفه دانش، سهمی در تبیین و پیش‌بینی رفتار بهره‌برداری مشارکتی از منابع آبی داشته باشد.مواد و روش‌ها: چارچوب نظری تحقیق، تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده تکامل یافته (MTPB) با تأکید بر مؤلفه دانش محلی می‌باشد. این پژوهش توصیفی با استفاده از روش پیمایشی و پرسشنامه بین دو دسته از بهره‌برداران شرب و کشاورزی روستاهای توشن و گلند در استان گلستان انجام شده است. روایی و پایایی پرسشنامه‌ها با استفاده از ضریب نسبی روایی محتوا و آزمون آلفای کرونباخ مورد تأیید قرار گرفته است. با توجه به اهداف تحقیق، برای تجزیه و تحلیل آماری پرسشنامه‌ها از نرم­افزار SPSS استفاده شده است. در ادامه برای تحلیل هم‌زمان روابط علّی بین متغیر‌ها و میزان انطباق و برازش مدل مفهومی با مشاهدات تجربی از مدل‌سازی معادلات ساختاری با استفاده از نرم­افزار Smart PLS بهره گرفته شده است.نتایج: نتایج تحلیل آماری گویای این موضوع است که دانش محیط­زیستی بهره­ برداران در مورد مسائل آب در منطقه، بالاتر از متوسط قابل انتظار می‌باشد و این امر بدین معنی است که سطح رفتار مشارکتی در منطقه مطالعاتی بالا می‌باشد. هم‌چنین بر اساس مقیاس Stone-Geisser، مدل ساختاری در تمام حالت­ها، از کیفیت ساختاری مناسبی برخوردار می­ باشد. بررسی بخش ساختاری مدل توسط معیارهای واریانس استخراج شده (AVE) و پایایی ترکیبی (CR) نشان‌دهنده پایایی و روایی همگرای مناسب مدل MTPB است. هم­چنین مقدار ضریب  نشان می­ دهد که در مجموع متغیرهای مدل تکامل یافته به ترتیب 92، 93، 74 و 79 درصد از رفتار بهره­ برداران شرب توشن، شرب گلند، کشاورزی توشن و کشاورزی گلند را نسبت به مشارکت محلی در بهره­برداری از منابع آبی تبیین می­ کنند. در خصوص مسیرهای ساختاری مدل، نتایج حاکی از آن می‌باشد‌ که همه مؤلفه­ ها دارای اثر مثبت و معنی­ داری بر متغیر قصد رفتاری هستند. هم‌چنین با توجه به ضرایب مسیر به دست آمده، بین دانش و نگرش با رفتار بهره‌برداری مشارکتی از منابع آبی، رابطه مثبت و معنادار مشاهده شده است که فرضیه پژوهش را تأیید می‏کند و نشان می‌دهد بهره ­برداران نگرش مثبتی نسبت به رفتار مشارکتی حفاظت از آب در تمام حالت ­ها دارند.بحث: طبق تجارب میدانی در منطقه مطالعاتی، مشارکت ذی­نفعان در بهره ­برداری از منابع آبی با به اشتراک‌گذاری دانش محیط­زیستی در مواردی که در مورد استفاده از آب تعارض وجود دارد، کار را تسهیل می‌نماید. افزودن مؤلفه دانش، تفاوت‌های قابل توجهی را در بهبود پیش ­بینی رفتار بین حالت‌های مختلف مصرف نشان نداده است. البته نتایج گویای این موضوع است که دانش می‌تواند به‌عنوان پیش‌نیاز برای اقدام به رفتار مشارکتی مؤثر باشد. لازم به ذکر است که نتایج نشان می­دهد که بهره ­برداران شرب، با اختلاف اندک نسبت به بهره ­برداران کشاورزی، تمایل رفتاری بیشتری به پذیرش مدیریت مشارکتی منابع آبی دارند. UR - https://www.envjournal.ir/article_166449.html L1 - https://www.envjournal.ir/article_166449_5742cf8426cb2b40da6bd28be2d3f455.pdf ER -