نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی
نویسندگان
گروه محیط‌زیست، دانشگاه یزد، یزد، ایران
چکیده
امروزه کاربری‌های نامناسب اراضی و بهره‌برداری بی‌رویه و غیر‌اصولی از منابع آب، خاک و پوشش‌گیاهی، عرصه‌های وسیعی از کشور را در معرض تخریب اراضی قرار داده است. لذا ساماندهی کاربری اراضی بر اساس توان اکولوژیکی آن، نقش به سزایی در مدیریت محیط و جلوگیری از تخریب آن در راستای توسعه پایدار دارد. در این پژوهش، آمایش سرزمین روستای مکیدی (با مساحت 2415هکتار) در جنوب منطقه حفاظت شده ارسباران به‌منظور تداوم استفاده بهینه از توان سرزمین در جهت بهبود شرایط زندگی و حفظ محیط‌زیست انجام گرفت. در گام نخست شناسایی منابع اکولوژیکی و اقتصادی و اجتماعی منجر به تهیه نقشه‌های منابع در مقیاس 1:10000 گردید و با تجزیه و تحلیل و جمع‌بندی داده‌ها به شیوه سیستمی، نقشه واحدهای زیست‌محیطی با 1571اکوسیستم خرد حاصل گردید. از مقایسه ویژگی‌های این واحدها با مدل‌های اکولوژیکی، اولویت‌بندی و ساماندهی کاربری‌ها انجام گرفت و در نهایت نقشه آمایش سرزمین اراضی مکیدی با اهداف مدیریتی تهیه شد. وسعت اراضی واجد توان برای کاربری‌ها نشان می‌دهد که در منطقه مورد مطالعه 0/67 درصد زراعت آبی، 8/49 درصد به زراعت دیم، 26/89 درصد به مرتع‌داری، 13/64 درصد به جنگل‌داری حمایتی، 0/34 درصد به اکوتوریسم متمرکز و 49/15 درصد به حفاظت اختصاص یافته است.
کلیدواژه‌ها
- امیری، م.ج.؛ جلالی، س.غ.؛ سلمان ماهینی، ع.؛ حسینی، س.م. وآذری دهکردی، ف.، ۱۳۸۸.ارزیابی توان اکولوژیک جنگل های حوضه‌های آبخیز دو هزار و سه هزار شمال ایران با استفاده از GIS. محیطشناسی. دوره ۳۵، شماره ۲، صفحات ۳۳ تا ۴۴.
- اونق، م. ومیرکریمی، ح،. ۱۳۸۲. مدل ارزیابی انطباق زیست محیطی کاربری های فعلی و آتی استان گلستان. علوم کشاورزی و منابع طبیعی. دوره ۱۰، شماره ۳، صفحات ۳ تا ۱۷.
- بابایی کفاکی، س.، ۱۳۸۵. ارزیابی زیست‌محیطی جنگل به‌منظور طبقه‌بندی اراضی جنگلی با استفاده از GIS (مطالعه موردی: حوزه آبخیز کاظم‌رود - جنگل‌های شمال کشور)، علوم کشاورزی. دوره ۱۲، شماره ۱، صفحات ۶۷ تا ۸۰.
- بیات، ب.،متکان، ع.ا.، رحمانی، ب. وعربی، ب.، ۱۳۹۰، برنامه‌ریزی جامع کاربری اراضی و آمایش سرزمین در حوضه‌های آبریز شهری با استفاده از GIS - مطالعه موردی: حوضه آبریز ماهیدشت. جغرافیایی آمایش محیط. شماره ۱۳، صفحات ۱۱۹ تا ۱۳۵.
- پرورش، ح.؛دهقانی، م. ونوحه‌گر، ا.، ۱۳۸۹.مقایسه روش آمایش فیزیکی (ژئومرفولوژی) و روش آمایش سرزمین جهت ارزیابی توان اکولوژیکی حوزه آبخیز نساء در استان هرمزگان. آمایش سرزمین. دوره ۲، شماره ۲، صفحات ۲۷ تا ۵۰.
- حاتمی‌نژاد، ح.؛ رجایی، س.ع.؛ سالاروندیان، ف. و تیموری، ا.، ۱۳۹۲. ارزیابی تناسب کاربری اراضی از طریق مدل توان اکولوژیک در استان اردبیل با هدف آمایش سرزمین. آمایش سرزمین. دوره ۵، شماره ۱، صفحات ۵ تا ۲۶.
- جهانی، ع.؛ مخدوم‌فرخنده، م.؛ فقهی، ج. و اعتماد، ن.، 1390. آمایش اراضی جهت مدیریت جنگل برای استفاده چندمنظوره (برداشت چوب، اکوتوریسم و حمایت) (مطالعه موردی: بخش پاتم جنگل خیرود). آمایش سرزمین. دوره 3، شماره 5، صفحات 33 تا ۴۹.
- دهداردرگاهی، م. و مخدوم، م.، ۱۳۸۱. زون‌بندی پارک ملی گلستان. محیطشناسی. شماره 29، صفحات 71 تا 77.
- سرهنگ‌زاده، ج.، ۱۳۹۸. مدل‌سازی مطلوبیت رویشگاه آردوج (Juniperusfoetidissima Willd.) در ذخیره‌گاه زیست‌کره ارسباران. پژوهش و توسعه جنگل. دوره ۵، شماره ۱، صفحات ۹۳ تا ۱۱۲.
- فرج زاده، م. و کرمی، ج.، ١٣٨١. برنامه‌ریزی کاربری اراضی با استفاده از سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی. پژوهش‌های جغرافیایی. شماره ۴۷، صفحات ۸۱ تا ۹۵.
- قنبری، س.؛ سفیدی، ک. و فتحی‌زاده، ا .، ۱۳۹۸. تحلیل کمی ترکیب و ساختار توده‌های جنگلی سرخدار (Taxus baccata L.) در وضعیت‌های حفاظتی متفاوت جنگل‌های ارسباران. پژوهش‌های علوم و فنآوری چوب و جنگل. دوره ۲۶، شماره ۲، صفحات ۳۱ تا ۴۹.
- عبیات، م.؛ عطارروشن، س. و اورک، ن.، ۱۳۹۸. ارزیابی توان اکولوژیک حوضه آبخیز شهرویی جهت کاربری جنگل‌داری با مدل مخدوم و روش AHP. اکوبیولوژی تالاب. دوره ۱۱، شماره ۴، صفحات ۵ تا ۱۸.
- محبی، ر. و غلامی، و.، 1385. آمایش سرزمین با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) (مطالعه موردی: حوضه آبخیز تیل‌آباد گلستان). همایش خاک، محیط‌زیست و توسعه پایدار،کرج.
- مخدوم، م.، ۱۳۸۹. شالوده آمایش سرزمین. چاپ هشتم، انتشارات دانشگاه تهران.
- مرکز آمار ایران.، ۱۳۹۶. سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۵.
- مسعودی، م. و جوکار، پ.، ۱۳۹۵. ارائه مدل پیشنهادی EMOLUP به‌منظور بررسی توان‌های اکولوژیک کاربری‌های مختلف (مطالعه موردی: شهرستان جهرم). علوم محیطی. دوره ۱۴، شماره ۱، صفحات ۵۱ تا ۶۸.
- میرداودی، ح.ر.؛ زاهدی‌پور، ح.؛ مرادی،ح.ر. و گودرزی، غ.ر.،۱۳۸۷. بررسی و تعیین توان اکولوژیک استان مرکزی از نظر کشاورزی و مرتع‌داری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS). تحقیقات مرتع و بیابان ایران. دوره ۱۵، شماره ۲، صفحات ۲۴۲ تا ۲۵۵.
- نجفی‌فر، ع.، ۱۳۹۰. نقش آمایش سرزمین در مدیریت بهینه جنگل‌های زاگرس (مطالعه موردی: حوضه سراب دره‌شهر، استان ایلام). تحقیقات جنگل و صنوبر ایران. دوره ۱۹، شماره ۴، صفحات ۵۱۰ تا ۵۲۲.
- نصیری، و.؛ روکی، ع.؛ اعتماد، و. و مهرجو، س.، 1395. ارزیابی توان اکولوژیک برای برنامه‌ریزی حفاظتی و حمایتی جنگل (جنگل گرازبن، خیرودکنار). پژوهش و توسعه جنگل. دوره ۲، شماره ۴، صفحات ۳۰۱ تا ۳۱۳.
- Hopkins, L., 1977. Methods for generating land suitability maps: A comparative evaluation. Journal for American Institute of Planners. Vol. 34, pp: 19–29.
- Karami, O.; Nasr, S.M.; Jalilvand, H. and Miryaeghubzadah, M.H., 2015. Determination of Babolrood basin capability for various land uses using multi criteria decision making methods. Journal of Watershed Management Research. Vol. 6, No. 11, pp: 171-181.
- Karami, O.; Nasr, S.M.; Jalilvand, H. and Miryaeghubzadah, M.H., 2015. Study and assessment of spatial and ecological capabilities of Babolrood watershed, using GIS. Journal of planning. Vol. 12, pp: 51-70.
- Masoudi, M.; Jokar, P. and Sadeghi, M., 2017. Land use planning using a quantitative model and geographic Information System (GIS) in Darab County, Iran. Journal of Materials and Environmental Sciences. Vol. 8, No. 8, pp: 2975-2985.
- Mu, Y., 2006. Developing a Suitability Index for Residential Land Use: A case study in Dianchi Drainage Area. A thesis requirement for the degree of Master of Environmental Studies in Geography, University of Waterloo, Ontario, Canada. 116 p.
- Prato, G., 2007. Evaluating land use plans under uncertainly. Land Use Policy. Vol. 24, pp: 165-174.
- Ramakrishna, N., 2003. Production system planning for natural resource conservation in a micro watershed. Electronic green Journal. Vol. 18, pp: 1-10.
- RezapourAndabili, N. and Alikhah Asl, M., 2017. Evaluation of ecological potential of AqDagh Protected Area for forestry uses. Journal of Geographical Data (SEPEHR). Vol. 26, No. 102, pp: 205-216.
- Rossister, D.G., 1996. A theoretical framework for land evaluation. Geoderma. Vol. 72, pp: 165-202.
- Zabihi, H., Ahmad, A.; Vogeler, I.; Said, M.N.; Golmohammadi, M.; Golein, B. and Nilashi, M., 2015. Land suitability procedure for sustainable citrus planning using the application of the analytical network process approach and GIS. Computers and Electronics in Agriculture. Vol. 117, pp: 1114-126.
)