اقتصاد محیط زیست
مهدی فتح آبادی
چکیده
مقدمه: همگام با توسعه صنعت کارخانه‌ای، توسعه پایدار این بخش بایستی بر رشد بهره‌وری مستمر بنگاه‌ها از نقطه‌نظر پیشرفت تکنولوژیک و بهبود کارایی استوار باشد. در بخش کارخانه‌ای، تولید محصول می‌تواند همراه با محصولات نامطلوب یا بد، مانند گازهای آلاینده، فاضلاب، پسماندهای جامد و مایع باشد و نادیده گرفتن آن ها ممکن است به بهره‌وری ...
بیشتر
مقدمه: همگام با توسعه صنعت کارخانه‌ای، توسعه پایدار این بخش بایستی بر رشد بهره‌وری مستمر بنگاه‌ها از نقطه‌نظر پیشرفت تکنولوژیک و بهبود کارایی استوار باشد. در بخش کارخانه‌ای، تولید محصول می‌تواند همراه با محصولات نامطلوب یا بد، مانند گازهای آلاینده، فاضلاب، پسماندهای جامد و مایع باشد و نادیده گرفتن آن ها ممکن است به بهره‌وری و تغییرات فنی تورش‌دار منجر شود. هدف این مقاله ارزیابی تغییر بهره‌وری و کارایی محیط‌زیستی صنایع کارخانه‌ای استان‌های ایران می‌باشد.مواد و روش‌ها: برای دست‌یابی به هدف مقاله از یک رویکرد دو مرحله‌ای بهره گرفته می‌شود. در مرحله نخست، شاخص بهره‌وری جهانی مالم‌کوئیست- لیونبرگر با لحاظ محصولات نامطلوب فاضلاب و پسماند صنعتی، اندازه‌گیری و سپس به دو جزء تغییر کارایی فنی و پیشرفت تکنولوژیک تجزیه می‌شود. در بخش دوم اثر پیشران‌های رشد بهره‌وری محیط‌زیستی با بهره‌گیری از مدل‌هایTobit ، Logit و Probit برآورد می‌گردد. داده‌های این مقاله از گزارشات طرح آمارگیری از کارگاه‌های صنعتی 10 نفر کارکن و بیشتر در دوره 1394 تا 1398 استخراج شده است.نتایج: یافته‌های بخش نخست بیان می‌دارد پیشرفت تکنولوژیک عامل اصلی تغییرات بهره‌وری محیط‌زیستی صنایع کارخانه‌ای استان‌های ایران است. همچنین متوسط تغییر بهره‌وری محیط‌زیستی با کاهش همراه بوده که نشان می‌دهد بنگاه‌های کارخانه‌ای استان‌های ایران در دوره مورد مطالعه از مرز فناوری موجود جهانی عقب‌تر هستند. معیار سازگاری با محیط‌زیست نشان داد در دوره مورد بررسی، ده استان سبز (افزایش تولیدات مطلوب در کنار کاهش تولیدات نامطلوب) و 16 استان زرد (افزایش همزمان تولیدات مطلوب و نامطلوب) بوده‌اند که استان‌های بزرگ هم در زمره استان‌های زرد هستند. نتایج بخش دوم حاکی از آن است رابطه بین درآمد سرانه و رشد بهره‌وری محیط‌زیستی به‌شکل U معکوس می‌باشد. همچنین افزایش نسبت سرمایه به اشتغال منجر به افزایش رشد بهره‌وری محیط‌زیستی شده، اما رشد شدت انرژی‌بری صنایع کارخانه‌ای سبب کاهش بهره‌وری محیط‌زیستی خواهد شد.بحث: در راستای بهبود بهره‌وری محیط‌زیستی، صنایع کارخانه‌ای می‌توانند از طریق ارزیابی عملکرد بنگاه‌های اقتصادی، فرآیندهای قیمت‌گذاری پسماندها و ضایعات منابع اقتصادی در فرآیند تولید و همچنین تلاش برای کاهش آلودگی و اثرات مخرب محیط‌زیستی، به ارتقای بهره‌وری، سود، رقابت‌پذیری و بهبود کیفیت زندگی بشر کمک نمایند. لذا با کاهش مصرف نهاده‌های تولید به‌ازای سطح مشخصی از تولید و یا ارائه خدمات، کاهش هزینه‌های تولید، کیفیت و رقابت‌پذیری محصولات در سطح ملی و جهانی ارتقا می‌یابد که نتیجه آن بهبود رشد اقتصادی سبز خواهد بود. نظر به نتایج مقاله، می‌توان برخی از توصیه‌های سیاستی را پیشنهاد کرد. نخست، به‌کارگیری و توسعه فناوری‌های پاک‌تر و فناوری‌هایی که در مصرف انرژی صرفه‌جویی می‌کنند، عوامل اصلی رشد بهره‌وری محیط‌زیستی و توسعه پایدار استان‌های ایران در آینده هستند. دوم، با توجه به رابطه درآمد سرانه و رشد بهره‌وری محیط‌زیستی و از آنجا که تقریباً تمامی استان‌های بزرگ مانند تهران و اصفهان با مشکلات محیط‌زیستی دست و پنجه نرم می‌کنند، لذا توسعه سیاست‌هایی برای افزایش تمرکز صنعتی در سایر استان‌ها ضروری است. در استان‌های با فعالیت‌های اقتصادی بیش از حد مانند تهران، اصفهان و خوزستان، لازم است کنترل مناسبی بر تراکم صنایع و جمعیت در این استان‌ها انجام شود تا از انتشار آلودگی و سایر بیماری‌های شهرهای بزرگ که توسعه پایدار را تهدید می‌کنند، جلوگیری شود.