نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران

2 استادیار گروه علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران

چکیده

پیشینه و هدف: قانون وسیله‌ای است برای بیان ارزش‌هایی که مطابق با زمان تغییر می‌کنند و هم­چنین، منعکس‌کننده‌ مهم‌ترین و بنیادی‌ترین اصول مورد قبول یک حاکمیّت است. فصل‌بندی قانون یکی از مهم‌ترین نکات ساختاری در هنگام تدوین قوانین است. علی‌رغم این­که با تحلیل اصول و مؤلفه‌های به‌کار برده شده در متن قوانین و مقرّرات محیط‌زیستی می‌توان مهم‌ترین مسائل و مشکلات مورد تأکید سیاست‌گذاران و سیاست‌گذاری‌های دولت‌ها برای اولویّت‌بندی و حل مسائل محیط‌زیستی را نشان داد امّا کمتر پژوهشی را می‌توان دید که اصول و مؤلفه‌های موجود در متن قوانین و مقرّرات محیط‌زیستی را از منظر تطبیقی بررسی کند. بنابراین، این پژوهش با تمرکز بر اسناد و قوانین بالادستی کشور و هم­چنین بیانیه‌های کنفرانس‌ها و کنوانسیون‌های بین‌المللی مهم‌ترین اصول و مؤلفه‌های مورد تمرکز نهادهای قانون‌گذار را از مقطع زمانی کودتای رضاخان تا پایان دولت دوازدهم بررسی و مقایسه می‌کند.
مواد و روش‌ها: در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی مهم‌ترین اصول و مؤلفه‌های قوانین و مقرّرات محیط‌زیستی ایران استخراج شد. سپس برای نمایش درجه‌ی اهمیّت اصول و مؤلفه‌ها از رویکرد تحلیل شبکه و نرم‌افزارهای Ucinet و Netdraw استفاده شد. لازم به ذکر است که برای تعریف اصول و مؤلفه‌های قوانین و مقرّرات محیط‌زیستی بر سیاست‌های کلی نظام در بخش‌های منابع آب، منابع طبیعی و محیط‌زیست، اصل‌های 40، 44، 45، 47، 48 و 50 قانون اساسی، بیانیه‌های کنفرانس سازمان ملل درباره محیط‌زیست و انسان، کنفرانس سازمان ملل درباره محیط‌زیست و توسعه، دستور کار 21 و اجلاس جهانی توسه پایدار تمرکز شده‌است.
نتایج: نتایج این پژوهش نشان داد که بیش‌ترین مؤلفه‌های به‌کاربرده شده در مقاطع زمانی اجرای اصلاحات ارضی تا انقلاب اسلامی (57-1341) با 29 مؤلفه، دولت‌های یازدهم و دوازدهم (1399-1392) با 28 مؤلفه و پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان جنگ تحمیلی (1367-1357) با 27 مؤلفه است. هم­چنین دولت‌های هفتم و هشتم (1383-1376) با 12 مؤلفه و دولت‌های نهم و دهم (1391-1384) با 15 مؤلفه کمترین مؤلفه‌ها را نسبت به سایر مقاطع زمانی دارند. تمامی مؤلفه‌های مورد توجّه در دولت‌های نهم و دهم مرکزیّت درجه (14)‌ و مرکزیّت بینابینی (02/0)‌ یکسانی دارند که به‌معنای درجه‌ی اهمیّت یکسان این 15 مؤلفه از نظر نهاد قانون‌گذار است. علی‌رغم این­که در هر دوره‌ی زمانی مؤلفه‌های به‌کار برده شده در متن قوانین و هم­چنین درجه‌ی اهمیّت آن‌ها تفاوت‌هایی را دارند و در هر مقطع زمانی نهادهای قانون‌گذار برخی از اصول دوره‌های قبلی را حفظ، برخی را حذف و اصول جدید دیگری را جایگزین می‌کنند امّا مؤلفه‌های «اولویت‌بندی و حق تقدم»، «آلودگی»، «پایش، نظارت و بازرسی»، «رعایت و بررسی اصول علمی و فنّی»، «مالی و اقتصادی» و «مشارکت و همکاری» در تمامی دوره‌های زمانی مورد توجّه قرار گرفته‌است. به‌عبارتی این مؤلفه‌ها وجه اشتراک تمامی مقاطع زمانی است. مقایسه‌ی اصول و مؤلفه‌های موجود در قوانین و مقرّرات محیط‌زیستی ایران با اصول و مؤلفه‌های اسناد بین‌المللی نشان می‌دهد که بیش‌تر مؤلفه‌های قوانین و مقرّرات محیط‌زیستی ایران در بیانیه‌‌ی کنفرانس سازمان ملل درباره محیط‌زیست و انسان و بیانیه‌‌ی کنفرانس محیط‌زیست و توسعه قرار دارند.
بحث: علی‌رغم این­که حقوق محیط‌زیستی ایران تحت تأثیر عضویّت در سازمان‌ها و آژانس‌های بین‌المللی و پذیرش بیانیه‌های پایانی نشست‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی قرار گرفته است امّا نهادهای قانون‌گذار در ایران بر بعضی از اصول و مؤلفه‌های بیانیه‌های کنفرانس‌ها و کنوانسیون‌های بین‌المللی تمرکز سطحی دارد. به این معنا که نهادهای قانون‌گذار این مؤلفه‌ها را در یک مقطع زمانی به متن قوانین و مقرّرات محیط‌زیستی اضافه و در مقطع زمانی بعدی حذف می‌کنند. مانند مؤلفه‌ی «ارزیابی» و سایر مؤلفه‌هایی که به‌طور مستقیم و غیرمسقیم به مؤلفه‌ی «ارزیابی» اشاره دارند.

کلیدواژه‌ها

  1. Department of Environment Islamic Republic of Iran, 2020. collection of environmental laws and regulations, 1 vol, ttps://doe.ir (In Persian).
  2. Department of Environment Islamic Republic of Iran, 2020. collection of environmental laws and regulations, (International Conventions and Treaties), 2 vol, ttps://doe.ir (In Persian).
  3. Eghbali, J., kalantari, K., asadi, A. and javid, M.J., 2020. Content analysis the century of water legislation in Iran. Journal of Water and Irrigation Management, 10(1), 113-129. doi: 10.22059/jwim.2020.291284.723 (In Persian with English abstract).
  4. Faryadi, M., 2008. The shortcomings of the Legal System of Iran in air protection, Information Sciences of Legal Research , No 15, 16, 69-107 (In Persian with English abstract).
  5. Faryadi, M., 2017. Ecological basis of the Principle of Environmental Protection as a Public Responsibility. Journal of Law Research, 20(78), 207-232 (In Persian with English abstract).
  6. Holisaz, A. and Safikhani, S., 2020. Science and Policy-Making; A Nessacity of A Supermodel for State- Part 1: Spatial Scale. Iranian Journal of Forest, 12(3), 407-419 (In Persian with English abstract).
  7. Ioris, A.A.R., 2014. The political ecology of the state the basis and the evolution of environmental statehood, New York: published by Routledge.
  8. Knill, Ch., Shikano, S. and Tosun, J., 2014. Explaining Environmental Policy Adoption: A Comparative Analysis of Policy Developments in Twenty-Four OECD Countries. In: State and Environment the Comparative Study of Environmental Governance. Edited by Duit, (53-79), the MIT Press.
  9. Markaz Malmizi, A. and Vakilian, H., 2016. Legisprudence: in quest of enhancing the quality of legislation. Public Law Researsh, 18(51), 29-54. doi: 10.22054/qjpl.2016.5417 (In Persian with English abstract).
  10. Ministry of Energy, 2021. An overview of the trends, principles and chapters of the water law, The publication of Yas (In Persian).
  11. Robert, M. and Hanneman, H., 2015. Introduction to social network methods, Translation: Elham Mohammadi, Mohammad Reza Mehrgan and Hananeh Mohammadi Kangrani, Hormozgan University Press (In Persian).
  12. Svein Eng, 2007. Legislative Inflation and the Quality of Law, Translation: Hasan Vakilian, Journal of Majlis and Rahbord, 13(54), 191. Magiran.com/p497390 (In Persian with English abstract).
  13. Tabrizi, M., 2014. Qualitative content analysis from the perspective of analogical and inductive approaches. Journal of Social Sciences, 21(64), 105-138. doi: 10.22054/qjss.2014.344 (In Persian with English abstract).
  14. Tamassoki, E., Mohammadi Kangarani, H., Ashtariyan, K., Holisaz, A. and Naderi, F., 2021. Problemology of Iran's Environmental Policy-making. Journal of Public Policy, 7(2), 109-125. doi: 10.22059/jppolicy.2021.82650 (In Persian with English abstract).
  15. Vakilian, H., 2011. a, Speeches in law and legislation (collection of articles),  the establishment of Islamic Parliament Research Center (IPRC) (In Persian with English abstract
  16. Vakilian, H., 2011. b, The role of internal institutions of Majlis in the legislative process (a theoretical study from a comparative perspective), speeches in law and legislation (collection of articles), the establishment of Islamic Parliament Research Center (IPRC),  253-273 (In Persian with English abstract).