نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی
نویسندگان
1 دکتری علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران
2 استادیار گروه علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران
چکیده
پیشینه و هدف: قانون وسیلهای است برای بیان ارزشهایی که مطابق با زمان تغییر میکنند و همچنین، منعکسکننده مهمترین و بنیادیترین اصول مورد قبول یک حاکمیّت است. فصلبندی قانون یکی از مهمترین نکات ساختاری در هنگام تدوین قوانین است. علیرغم اینکه با تحلیل اصول و مؤلفههای بهکار برده شده در متن قوانین و مقرّرات محیطزیستی میتوان مهمترین مسائل و مشکلات مورد تأکید سیاستگذاران و سیاستگذاریهای دولتها برای اولویّتبندی و حل مسائل محیطزیستی را نشان داد امّا کمتر پژوهشی را میتوان دید که اصول و مؤلفههای موجود در متن قوانین و مقرّرات محیطزیستی را از منظر تطبیقی بررسی کند. بنابراین، این پژوهش با تمرکز بر اسناد و قوانین بالادستی کشور و همچنین بیانیههای کنفرانسها و کنوانسیونهای بینالمللی مهمترین اصول و مؤلفههای مورد تمرکز نهادهای قانونگذار را از مقطع زمانی کودتای رضاخان تا پایان دولت دوازدهم بررسی و مقایسه میکند.
مواد و روشها: در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی مهمترین اصول و مؤلفههای قوانین و مقرّرات محیطزیستی ایران استخراج شد. سپس برای نمایش درجهی اهمیّت اصول و مؤلفهها از رویکرد تحلیل شبکه و نرمافزارهای Ucinet و Netdraw استفاده شد. لازم به ذکر است که برای تعریف اصول و مؤلفههای قوانین و مقرّرات محیطزیستی بر سیاستهای کلی نظام در بخشهای منابع آب، منابع طبیعی و محیطزیست، اصلهای 40، 44، 45، 47، 48 و 50 قانون اساسی، بیانیههای کنفرانس سازمان ملل درباره محیطزیست و انسان، کنفرانس سازمان ملل درباره محیطزیست و توسعه، دستور کار 21 و اجلاس جهانی توسه پایدار تمرکز شدهاست.
نتایج: نتایج این پژوهش نشان داد که بیشترین مؤلفههای بهکاربرده شده در مقاطع زمانی اجرای اصلاحات ارضی تا انقلاب اسلامی (57-1341) با 29 مؤلفه، دولتهای یازدهم و دوازدهم (1399-1392) با 28 مؤلفه و پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان جنگ تحمیلی (1367-1357) با 27 مؤلفه است. همچنین دولتهای هفتم و هشتم (1383-1376) با 12 مؤلفه و دولتهای نهم و دهم (1391-1384) با 15 مؤلفه کمترین مؤلفهها را نسبت به سایر مقاطع زمانی دارند. تمامی مؤلفههای مورد توجّه در دولتهای نهم و دهم مرکزیّت درجه (14) و مرکزیّت بینابینی (02/0) یکسانی دارند که بهمعنای درجهی اهمیّت یکسان این 15 مؤلفه از نظر نهاد قانونگذار است. علیرغم اینکه در هر دورهی زمانی مؤلفههای بهکار برده شده در متن قوانین و همچنین درجهی اهمیّت آنها تفاوتهایی را دارند و در هر مقطع زمانی نهادهای قانونگذار برخی از اصول دورههای قبلی را حفظ، برخی را حذف و اصول جدید دیگری را جایگزین میکنند امّا مؤلفههای «اولویتبندی و حق تقدم»، «آلودگی»، «پایش، نظارت و بازرسی»، «رعایت و بررسی اصول علمی و فنّی»، «مالی و اقتصادی» و «مشارکت و همکاری» در تمامی دورههای زمانی مورد توجّه قرار گرفتهاست. بهعبارتی این مؤلفهها وجه اشتراک تمامی مقاطع زمانی است. مقایسهی اصول و مؤلفههای موجود در قوانین و مقرّرات محیطزیستی ایران با اصول و مؤلفههای اسناد بینالمللی نشان میدهد که بیشتر مؤلفههای قوانین و مقرّرات محیطزیستی ایران در بیانیهی کنفرانس سازمان ملل درباره محیطزیست و انسان و بیانیهی کنفرانس محیطزیست و توسعه قرار دارند.
بحث: علیرغم اینکه حقوق محیطزیستی ایران تحت تأثیر عضویّت در سازمانها و آژانسهای بینالمللی و پذیرش بیانیههای پایانی نشستها و کنفرانسهای بینالمللی قرار گرفته است امّا نهادهای قانونگذار در ایران بر بعضی از اصول و مؤلفههای بیانیههای کنفرانسها و کنوانسیونهای بینالمللی تمرکز سطحی دارد. به این معنا که نهادهای قانونگذار این مؤلفهها را در یک مقطع زمانی به متن قوانین و مقرّرات محیطزیستی اضافه و در مقطع زمانی بعدی حذف میکنند. مانند مؤلفهی «ارزیابی» و سایر مؤلفههایی که بهطور مستقیم و غیرمسقیم به مؤلفهی «ارزیابی» اشاره دارند.
کلیدواژهها
- Department of Environment Islamic Republic of Iran, 2020. collection of environmental laws and regulations, 1 vol, ttps://doe.ir (In Persian).
- Department of Environment Islamic Republic of Iran, 2020. collection of environmental laws and regulations, (International Conventions and Treaties), 2 vol, ttps://doe.ir (In Persian).
- Eghbali, J., kalantari, K., asadi, A. and javid, M.J., 2020. Content analysis the century of water legislation in Iran. Journal of Water and Irrigation Management, 10(1), 113-129. doi: 10.22059/jwim.2020.291284.723 (In Persian with English abstract).
- Faryadi, M., 2008. The shortcomings of the Legal System of Iran in air protection, Information Sciences of Legal Research , No 15, 16, 69-107 (In Persian with English abstract).
- Faryadi, M., 2017. Ecological basis of the Principle of Environmental Protection as a Public Responsibility. Journal of Law Research, 20(78), 207-232 (In Persian with English abstract).
- Holisaz, A. and Safikhani, S., 2020. Science and Policy-Making; A Nessacity of A Supermodel for State- Part 1: Spatial Scale. Iranian Journal of Forest, 12(3), 407-419 (In Persian with English abstract).
- Ioris, A.A.R., 2014. The political ecology of the state the basis and the evolution of environmental statehood, New York: published by Routledge.
- Knill, Ch., Shikano, S. and Tosun, J., 2014. Explaining Environmental Policy Adoption: A Comparative Analysis of Policy Developments in Twenty-Four OECD Countries. In: State and Environment the Comparative Study of Environmental Governance. Edited by Duit, (53-79), the MIT Press.
- Markaz Malmizi, A. and Vakilian, H., 2016. Legisprudence: in quest of enhancing the quality of legislation. Public Law Researsh, 18(51), 29-54. doi: 10.22054/qjpl.2016.5417 (In Persian with English abstract).
- Ministry of Energy, 2021. An overview of the trends, principles and chapters of the water law, The publication of Yas (In Persian).
- Robert, M. and Hanneman, H., 2015. Introduction to social network methods, Translation: Elham Mohammadi, Mohammad Reza Mehrgan and Hananeh Mohammadi Kangrani, Hormozgan University Press (In Persian).
- Svein Eng, 2007. Legislative Inflation and the Quality of Law, Translation: Hasan Vakilian, Journal of Majlis and Rahbord, 13(54), 191. Magiran.com/p497390 (In Persian with English abstract).
- Tabrizi, M., 2014. Qualitative content analysis from the perspective of analogical and inductive approaches. Journal of Social Sciences, 21(64), 105-138. doi: 10.22054/qjss.2014.344 (In Persian with English abstract).
- Tamassoki, E., Mohammadi Kangarani, H., Ashtariyan, K., Holisaz, A. and Naderi, F., 2021. Problemology of Iran's Environmental Policy-making. Journal of Public Policy, 7(2), 109-125. doi: 10.22059/jppolicy.2021.82650 (In Persian with English abstract).
- Vakilian, H., 2011. a, Speeches in law and legislation (collection of articles), the establishment of Islamic Parliament Research Center (IPRC) (In Persian with English abstract
- Vakilian, H., 2011. b, The role of internal institutions of Majlis in the legislative process (a theoretical study from a comparative perspective), speeches in law and legislation (collection of articles), the establishment of Islamic Parliament Research Center (IPRC), 253-273 (In Persian with English abstract).