نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی
نویسندگان
گروه مهندسی ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده مهندسی زراعی و عمران روستایی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، ملاثانی، ایران.
چکیده
بحران منابع آبی خصوصاً در بخش کشاورزی به عنوان یک نگرانی مهم برای سیاست‌گذاران کشورهای در حال توسعه ظاهر شده است. این در حالیست که امروزه کمبود آب یکی از عمده‌ترین عوامل بازدارنده در تولید محصولات کشاورزی است و نقش مهمی در عدم تحقق امنیت غذایی دارا می‌باشد. از این رو، هدف اصلی مطالعه حاضر شناسایی موانع حفاظت آب و طراحی سازوکارهای حفاظت از آب در بخش کشاورزی می‌باشد. با توجه به کاربرد رویکرد کیفی در این مطالعه، از مصاحبه‌های نیمه ساختار یافته با 17 نفر از کشاورزان شهرستان دشتستان بهعنوان یکی از مناطق کشاورزی با اقلیم خشک آسیب دیده از خشکسالی‌های اخیر در جنوب ایران استفاده گردید. جهت تحلیل نتایج این مطالعه، از مدل پارادایمی استراوس و کوربین جهت طراحی سازوکار مناسب برای خروج از این بحران، استفاده شده است. بر اساس تجزیه و تحلیل نتایج عواملی همچون کشت محصولات آب‌بر توسط کشاورزان، افزایش سطح زیر کشت، عدم تخصیص بودجه و اعتبارات کافی به بخش کشاورزی، گرمی هوا طی سال‌های اخیر، کاهش میزان بارش طی سال‌های اخیر، خشکسالی‌های اخیر، سیستم آبیاری سنتی (غرقابی)، عدم ارائه تسهیلات (مانند وام جهت تغییر سیستم آبیاری)، حفر چاه‌های غیرمجاز در منطقه و فرهنگ نادرست مصرف آب به عنوان مهمترین موانع حفاظت آب از دیدگاه کشاورزان بودند. بنابراین جهت خروج از این مشکل عوامل شناسایی شده در قالب 6 سازوکار انسانی، ذهنی، محیطی، حمایتی، نظارتی و قانونی و اقتصادی دسته‌بندی و تحلیل شدند.
کلیدواژه‌ها
- افراخته، ح.، آرمند، م. و اطهری، ز. 1395. واکاوی چالش‌های فراروی صنعت سفال شهر لالجین با به‌کارگیری تئوری بنیانی. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای. 14 (1): 114-89.
- پناهی، ف.، ملک محمدی، ا. و چیذری، م. 1391. تحلیل موانع به کارگیری مدیریت بهینه منابع آب در نظام کشاورزی ایران. مجله روستا و توسعه. 15 (60): 41-23.
- تاجری‌مقدم، م.، راحلی، ح.، ظریفیان، ش. و یزدان‌پناه، م. 1400. کشف موانع رفتار حفاظت آب کشاورزی و عوامل مرتبط با استفاده از نظریه داده‌بنیان (مورد مطالعه دشت نیشابور استان خراسان رضوی). مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران. 2-52 (2): 308-287.
- تقی‌پور جاوی، ع.، صیدایی، س.ا. و بریمانی، ف. 1399. افت منابع آب زیرزمینی و تأثیر آن بر ساختار کالبدی نواحی روستایی (موردمطالعه: سکونتگاه‌های روستایی شهرستان لردگان). مجله پژوهش‌های روستایی. 11 (1): 189-170.
- حاتمی، ع. و نوربخش، س. 1398. بازسازی معنایی بحران آب در شرق اصفهان براساس نظریۀ زمینه‌ای. فصلنامه جامعه‌شناسی کاربردی. 30 (73): 123-142.
- حیدری، ح.، زرافشانی، ک. و مرادی، خ. 1394. مدل کیفی کنش سرمایه اجتماعی با فرآیند توسعه روستایی مورد: روستای فارسینج در استان کرمانشاه. مجله اقتصاد فضا و توسعه روستایی. 4 (11): 146-131.
- رحمانی، ص.، یزدان‌پناه، م.، فروزانی، م. و عبدشاهی، ع. 1397. بررسی باورها و راهبردهای سازگاری کشاورزان با شرایط کمبود آب و عوامل مؤثر بر آن‌ها در شهرستان ممسنی. نشریه پژوهش آب در کشاورزی. 32 (2): 340-321.
- رحیمی فیض آباد، ف.، یزدان‌پناه، م.، غلامرضایی، س. و احمدوند، م. 1400. واکاوی محدودیت‌های نهادی مدیریت منابع آب زیرزمینی در مناطق روستایی استان لرستان با استفاده از روش کیفی. فصلنامه پژوهش‌های روستایی. 12 (1): 109-94.
- رزم‌آور، ف. و سواری، م. 1400. طراحی سازوکارهای اشتغال پایدار در میان کشاورزان تنباکوکار شهرستان دشتستان. دوفصلنامه راهبردهای کارآفرینی در کشاورزی، 8 (16): 67-54.
- رزم‌آور، فرشاد. و سواری، مسلم. 1401. شناسایی استراتژی‌های مدیران روستایی جهت حفاظت از محیط‌زیست در جوامع روستایی شهرستان دشتستان. فصلنامه جغرافیا و روابط انسانی، 4 (4): 144-123.
- رضایی، ش. 1396. طراحی مدل درآمدزایی باشگاه‌های فوتبال ایران: با رویکرد گراندد تئوری. فصلنامه پژوهش‌های کاربردی در مدیریت ورزشی. 6 (23): 116-101.
- سلیمانی، ع.، افراخته، ح.، عزیزپور، ف. و طهماسبی، ا. 1395. تبیین فرآیند آسیب‌پذیری روستاییان نسبت به خشکسالی (مطالعه موردی: روستای پشتنگ- شهرستان روانسر). مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی. 5 (16): 90-77.
- سواری، م.، اسکندری دامنه، ح. و اسکندری دامنه، ه. 1399. آسیب‌شناسی مدیریت منابع آب زیرزمینی در میان جوامع محلی حوزه غرب تالاب جازموریان. پژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز. 11 (21): 97-84.
- شاه‌پسند، م. و سواری، م. 1396. موانع مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی جهت آموزش کشاورزان در مناطق روستایی (مطالعه‌ای در حوزه سد قشلاق استان کردستان). مجله آموزش محیط‌زیست و توسعه پایدار. 5 (3): 99-87.
- شاهنگیان، س.ا.، تابش، م.، یزدان‌پناه، م. و زبیدی، ط. 1399. مقایسه عوامل روانشناختی مؤثر بر رفتارهای صرفه‌جویی و رفتارهای افزایش بهره‌وری آب خانگی؛ مورد مطالعه شهر تهران. مجله تحقیقات منابع آب ایران. 16 (4): 46-31.
- صفا، ل. و ولی‌نیا، س. 1399. عوامل تأثیرگذار بر رفتارهای حفاظت از منابع آب در بین کشاورزان شهرستان زنجان: کاربرد نظریه انگیزش حفاظت. مجله علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران. 16 (1): 150-131.
- طاهرآبادی، ف.، معتمد، م. و خالدیان، م. 1395. تحلیل موانع و مشکلات مدیریت آب کشاورزی در دستیابی به توسعه پایدار (مورد: شهرستان‌های کنگاور و صحنه در استان کرمانشاه). مجله اقتصاد فضا و توسعه روستایی. 5 (17): 70-57.
- کاظمیه، ف.، عیدی، ا. و ظریفیان، ش. 1400. واکاوی موانع مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی از دیدگاه گندمکاران روستاهای شهرستان مراغه. مجله آب و توسعه پایدار. 8 (1): 50-41.
- کلامی، ع.، مهرانی، ه.، سعیدی، پ. و عباسی، ا. 1399. بازاریابی اجتماعی در حوزه صنعت آب و فاضلاب با رویکرد مبتنی بر نظریه داده بنیاد. مجله آب و توسعه پایدار. 7 (4): 44-31.
- محمدی استادکلایه، ا.، مطیعی لنگرودی، س.ح.، رضوانی، م. و قدیری معصوم، م. 1395. ارزیابی اثرات راهبرد اسکان مجدد پس از بلایای طبیعی در توسعه پایدار روستایی با استفاده از رهیافت تئوری زمینه‌ای (مطالعه موردی: روستاهای سیل‌زده شرق گلستان). مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی. 5 (13): 195-181.
- محمدی، س.ز.، محمدزاده، س. و یزدان‌پناه، م. 1394. بررسی عوامل مؤثر بر نیت و رفتار حفاظت از آب توسط باغداران شهرستان دشتستان؛ آزمونی از تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده. مجله پژوهش‌های ترویج و آموزش کشاورزی. 8 (4): 89-75.
- محمدی، س.ز.، محمدزاده، س. و یزدان‌پناه، م. 1397. پیش‌بینی عوامل مؤثر بر رفتار نخلداران عضو تعاونی تولید شهرستان دشتستان در زمینة حفاظت از آب با مقایسة مدل‌های رفتار برنامه‌ریزی‌شده و فعال‌سازی هنجار. فصلنامه تعاون و کشاورزی. 7 (28): 136-103.
- ملارضا قصاب، ف.، عبدشاهی، ع.، و مرزبان، ا. 1399. تعیین بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی آب کشاورزی: مطالعه موردی شهرستان دزفول. فصلنامه تحقیقات اقتصاد کشاورزی. 12 (3): 72-49.
- میرزایی، ع.، آزرم، ح.، نوشاد، م. و علیزاده بهبهانی، ب. 1400. شناسایی موانع و مشکلات زنجیره تأمین پایدار صنعت غذایی گوشت مرغ با استفاده از تئوری بنیانی. مجله مهندسی بیوسیستم ایران. 52 (2): 285-271.
- یزدان‌پناه، م. و رحیمی فیض آباد، ف. 1398. دلایل عدم موفقیت ترویج کشاورزی با استفاده از تئوری بنیانی (مورد مطالعه: جهاد کشاورزی استان لرستان). فصلنامه تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران. 50 (3): 575-549.
- یزدان‌پناه، م.، میرزایی، ع.، زبیدی، ط.، سواری ممبینی، آ. و همایون، س.ک. 1400. ارزیابی اثرات ویژگی‌های اقتصادی- اجتماعی و روانشناختی بر پذیرش رفتارهای سازگاری با کم‌آبی. فصلنامه تحقیقات اقتصاد کشاورزی. 13 (3): 17-1.
- Besada, H., & Werner, K. 2015. An assessment of the effects of Africa's water crisis on food security and management. International journal of water resources development, 31(1), 120-133.
- Boazar, M., Yazdanpanah, M., & Abdeshahi, A. 2019. Response to water crisis: How do Iranian farmers think about and intent in relation to switching from rice to less water-dependent crops? Journal of hydrology, 570, 523-530.
- Clark, W. A., & Finley, J. C. 2008. Household water conservation challenges in Blagoevgrad, Bulgaria: a descriptive study. Water International, 33(2), 175-188.
- Craig, C. A., Feng, S., & Gilbertz, S. 2019. Water crisis, drought, and climate change in the southeast United States. Land use policy, 88, 104110.
- de Clercq, W., de Witt, M., & Laker, G. 2021. Challenges and opportunities for water conservation in irrigated agriculture in South Africa. South African Journal of Plant and Soil, 1-9.
- Degefu, D. M., Weijun, H., Zaiyi, L., Liang, Y., Zhengwei, H., & Min, A. 2018. Mapping monthly water scarcity in global transboundary basins at country-basin mesh based spatial resolution. Scientific reports, 8(1), 1-10.
- Funke, N., de Wet, B., Murambadoro, M., Nohayi, N., & Jacobs-Mata, I. 2017. A review of drivers of and barriers to water conservation behaviour, and effective instruments for water demand side management – relevance for urban household water use in South Africa. CSIR Report number: CSIR/NRE/WR/IR/2017/0068/A. Council for Scientific and Industrial Research Pretoria, South Africa.
- Gorjian, S., & Ghobadian, B. 2015. Solar desalination: A sustainable solution to water crisis in Iran. Renewable and Sustainable energy reviews, 48, 571-584.
- Hanjra, M. A., & Qureshi, M. E. 2010. Global water crisis and future food security in an era of climate change. Food policy, 35(5), 365-377.
- Jansky, L., Pachova, N.I., Nakayama, M., 2008. International Water Security: Domestic Threats and Opportunities. United Nations University Press, Toyko; New York.
- Kulmatov, R. 2014. Problems of sustainable use and management of water and land resources in Uzbekistan. Journal of Water Resource and Protection, 2014.
- Li, J., Fei, L., Li, S., Xue, C., Shi, Z., & Hinkelmann, R. 2020. Development of “water-suitable” agriculture based on a statistical analysis of factors affecting irrigation water demand. Science of the Total Environment, 744, 140986.
- Mahlknecht, J., González-Bravo, R., & Loge, F. J. 2020. Water-energy-food security: A Nexus perspective of the current situation in Latin America and the Caribbean. Energy, 194, 116824.
- Mirzaei, M., Jafari, A., Verrlest, J., Haghighi, M., Zargarnia, A. H., Khoshnoodmotlagh, S. & Scheffran, J. (2020). Trans-boundary land cover changes and its influences on water crisis: Case study of the Aras River. Applied Geography, 124, 102323.
- Nahomee, R. Á. A., de Fátima, M. S. G., de la Mota Idalia, F., & Irene, S. A. F. 2021. Reaching sustainability through a smart water crisis-proof industry. Procedia Computer Science, 180, 86-92.
- Naik, P. K. 2017. Water crisis in Africa: myth or reality? International journal of water resources development, 33(2), 326-339.
- Norman, E. S., Bakker, K., Cook, C., Dunn, G., & Allen, D. 2010. Water security: A primer. Canada water network: Developing a Canadian water security framework as a tool for improved water governance for watersheds.
- Palmer, M. A., Liu, J., Matthews, J. H., Mumba, M., & D'Odorico, P. 2015. Manage water in a green way. Science, 349(6248), 584-585.
- Santikayasa, I. P., Babel, M. S., Shrestha, S., Jourdain, D., & Clemente, R. S. 2014. Evaluation of water use sustainability under future climate and irrigation management scenarios in Citarum River Basin, Indonesia. International Journal of Sustainable Development & World Ecology, 21(2), 181-194.
- Savari, M., Abdeshahi, A., Gharechaee, H., & Nasrollahian, O. 2021. Explaining farmers’ response to water crisis through theory of the norm activation model: Evidence from Iran. International Journal of Disaster Risk Reduction, 60, 102284.
- Selerio, E. F., Arcadio, R. D., Medio, G. J., Natad, J. R. P., & Pedregosa, G. A. 2021. On the complex causal relationship of barriers to sustainable urban water management: a fuzzy multi-criteria analysis. Urban Water Journal, 18(1), 12-24.
- Sisto, N. P., Ramírez, A. I., Aguilar-Barajas, I., & Magaña-Rueda, V. 2016. Climate threats, water supply vulnerability and the risk of a water crisis in the Monterrey Metropolitan Area (Northeastern Mexico). Physics and Chemistry of the Earth, Parts A/B/C, 91, 2-9.
- Venghaus, S., & Dieken, S. 2019. From a few security indices to the FEW Security Index: Consistency in global food, energy and water security assessment. Sustainable production and consumption, 20, 342-355.
- Vogl, A. L., Goldstein, J. H., Daily, G. C., Vira, B., Bremer, L., McDonald, R. I., ... & Cassin, J. 2017. Mainstreaming investments in watershed services to enhance water security: Barriers and opportunities. Environmental Science & Policy, 75, 19-27.
- Westlund, H. 2014 Social Capital and Governance for Efficient Water Management: Chapter 5. In K. Kobayashi, I. Syabri, I. R. D. Ari, & H. Jeong (Eds). Community Based Water Management and Social Capital. London: IWA Publishing, 59-68.
- Winz, I., S. Trowsdale, and G. Brierley. 2014. “Understanding Barrier Interactions to Support the Implementation of Sustainable Urban Water Management.” Urban Water Journal 11 (6): 497–505. doi:10.108 0/1573062X.2013.832777.
- Zhou, F., Zhang, W., Su, W., Peng, H., & Zhou, S. 2021. Spatial differentiation and driving mechanism of rural water security in typical “engineering water depletion” of karst mountainous area—A lesson of Guizhou, China. Science of the Total Environment, 148387.
)