شناسایی و اولویت بندی عوامل مؤثر بر آلودگی هوای شهر تهران با رویکرد مدلسازی ساختاری تفسیری

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق محیط زیست/ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دکتری تخصصی محیط زیست، عضو کمیسیون پژوهش سازمان حفاظت محیط زیست، تهران، ایران

3 دانشجوی کارشناسی ارشد کارآفرینی گرایش کسب و کار الکترونیک، دانشگاه پیام نور مرکز رشت، رشت، ایران

10.22034/envj.2022.163597

چکیده

پیشینه و هدف: آلودگی هوا بحرانی است که در حال حاضر بسیاری از کشورهای جهان با آن روبرو هستند. شهر تهران، مدت‌ها است که با مشکل آلودگی هوا مواجه است و حل آن به یکی از مطالبات مهم اجتماعی تبدیل شده و ابعاد بین‌المللی نیز یافته است. پدیده آلودگی هوای تهران سال­هاست که تهران را درگیر کرده و در چندین سال گذشته با ورود به فصل سرد و زمستان پایتخت‌نشینان را با معضل جدی روبه­ رو می‌کند و با وجود تمام اقدامات انجام شده برای جلوگیری از ورود آلودگی باز هم شاهد روزهایی هستیم که مدارس تعطیل می‌شود و طرح زوج و فرد کردن ماشین‌ها نیز هم­چنان ادامه می‌یابد؛ اما آلودگی قرص و محکم پابرجاست. نتایج مطالعات پیشین حاکی از تأثیر عوامل مختلفی از جمله عوامل جغرافیایی، ویژگی‌های طبیعی شهر، وارونگی دمایی و آلاینده‌های صنعتی در آلودگی هوا دارد. هدف از این پژوهش، ارائه مدلی برای شاخص‌های آلودگی هوای شهر تهران است.

مواد و روش­ ها: تحقیق حاضر از لحاظ نوع و هدف پژوهش، کاربردی و از جنبه روش جمع‌آوری داده‌ها، توصیفی- تحلیلی می­باشد. در این مطالعه، پژوهشگر پس از شناسایی عوامل مؤثر بر آلودگی هوای شهر تهران با بهره‌گیری ازنظر خبرگان مربوطه، تکنیک مدل‌سازی ساختاری تفسیری (ISM) را برای سطح‌بندی و تفسیر روابط مفهومی شاخص‌های مذکور به‌کاربرده است. با مرور ادبیات پژوهش و اخذ نظر خبرگان، موضوع در قالب شش شاخص (وارونگی دمایی، موقعیت جغرافیایی- اقلیمی، آلایندگی کارخانه‌ها و پالایشگاه‌ها، کیفیت پایین وسایل نقلیه و سوخت مصرفی، پایین­بودن سرانه فضای سبز، تراکم بالای جمعیت تهران) مورد شناسایی قرار گرفت. سپس پرسشنامه ماتریسی ساخت‌یافته برای تعیین ارتباطات بینابینی این شاخص‌ها تدوین گردید. داده‌های حاصل از پرسشنامه با استفاده از مدل‌سازی ساختاری تفسیری، تحلیل و در پنج سطح در یک شبکه تعاملی ترسیم شد.

نتایج: نتایج این پژوهش نشان داد هم عوامل صنعتی و هم عوامل اقلیمی می‌توانند بر آلودگی هوای تهران مؤثر باشند. با توجه به نتایج حاصل از مدلسازی، شاخص «آلایندگی کارخانه‌ها و پالایشگاه‌ها» در بالاترین سطح قرار گرفته است لذا انتقال کارخانجات سطح شهر و جلوگیری از احداث کارخانجات جدید داخل شهر به عنوان یک راهکار می‌تواند به کاهش آلودگی هوای شهر تهران کمک کند.

بحث: هنگام وقوع وارونگی دمایی، هوا پایدار شده و ذرات در محدوده لایه وارونگی تجمع پیدا کرده و بر شدت آلودگی هوا می‌افزاید. در خصوص آلایندگی کارخانه‌ها و پالایشگاه‌ها بیشترین فرایند تولید­کننده آلودگی هوا در صنایع، پس از فرایند گرمایش، به فرایند ترکیب مواد اختصاص داشته و آلاینده‌های هوا به حالت دود و ذرات معلق بیشترین موارد را در بر می‌گیرد. همچنین عمل احتراق در موتور خودروهای قدیمی و بی‌کیفیت به‌خوبی انجام نمی‌شود و این اصلی‌ترین دلیل تولید مونوکسید کربن است. اقلیم از طریق تغییر عناصر آن مانند دما، بارش، فشار و باد شرایط آلودگی شهر تهران را کنترل می‌کند. هم­چنین در مقایسه با شهرهای بزرگ جهان و جمعیت در آن­ها، تهران از نظر وسعت رتبه 120 تا 130 را به خود اختصاص داده است لکن از نظر تراکم در هر کیلومترمربع، بین رتبه 25 تا 30 قرار گرفته است. این به آن معناست که در این شهر جمعیتی بیش از توان اکولوژیک و مساحت شهری انباشت شده که باعث ایجاد بحران‌هایی از جمله آلودگی هوا می‌شود.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. Azar, A., Khosravani, F. and Jalali, R., 2012. Research in soft operations, Industrial Management Organization Publications, Tehran. (In Persian with English abstract)
  2. Ashrafi, K., Heshiaripour, G., Najar Arabi, B. and Keshavarzi, H., 2011. Daily prediction of carbon monoxide concentration using fuzzy neural-forward selection model based on atmospheric stability analysis: a case study, Tehran city. Journal of Earth and Space Physics 38(2), pp. 183-201. (In Persian with English abstract)
  3. Cheraghi, M., 2018. Investigating the effect of temperature inversion on air pollution in Tehran. Specialized scientific quarterly of environmental studies, natural resources and sustainable development, third year, 4(10), 1-27. (In Persian with English abstract)
  4. Esmailpour, R., Azar, A. and ShahMohammadi, M., 2016. Providing an interpretive structural model of supplier selection indicators based on corporate social responsibility. Industrial Management Studies, 15 (47), 45-70. (In Persian with English abstract)
  5. Fallah, M., Mirzahosseini, S., Taheri, P. and Akbarian, M., 2015. Finding the root of factors affecting Tehran's air pollution and prioritizing solutions using the TOPSIS method, the third national industrial engineering research conference, Tehran, https://civilica.com/ doc/517446. (In Persian with English abstract)
  6. Lashkar Boluki, M., Khodadad Hosseini, S.H., Hosseini, S.M. and Hamidizadeh, M., 2011. Designing a sustainable strategy process model using a hybrid approach, strategic management thought, 6(2), autumn and winter, number 12. (In Persian with English abstract)
  7. Mohammadian, A., 2017. Air pollution in Tehran and its effects, International Conference on Civil Engineering, Architecture and Urban Development Management in Iran, Tehran, https://civilica.com/doc/847992. (In Persian with English abstract)
  8. Nejati, M., Sadeghi, Z.A. and Arabpour, M.A., 2022. Forecasting CO2 Emissions in Iran Using Important Economic Indicators and Using Deep Learning Models. Environment and Interdisciplinary Development,7(75), 1-17. doi: 10.22034/envj.2022.149127. (In Persian with English abstract)
  9. Safavi, S.Y. and Alijani, B., 2016. Investigation of geographical factors in Tehran air pollution, Geographical Researches, No. 58, pp. 112-99. (In Persian with English abstract)
  10. Soleimani, F. and Malek Hosseini, A., 2017. Investigating pollutants affecting Tehran's air pollution and control strategies according to AQI quality index. Scientific and Research Quarterly of New Approaches in Human Geography, 10(4), 55-73. (In Persian with English abstract)
  11. Xie, X., Weng, Y. and Cai, W., 2018. Cobenefits of CO2 mitigation for NOX emission reduction: A research based on the DICE model. Sustainability, 1.1109 .0
محیط زیست و توسعه فرابخشی
دوره 7، شماره 77
آبان 1401
صفحه 88-98

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار