نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

• هوشنگ جادری ¹
• داوود جهانی ²
• حمیدرضا پیروان ³
• نادر کهنسال قدیم وند ⁴

¹ دانشجوی دکتری رسوب شناسی ، واحد تهران شمال ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ایران

² دانشیار گروه زمین شناسی ، واحد تهران شمال ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ایران

³ دانشیار سازمان تحقیقات ،آموزش و ترویج کشاورزی ،پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری ، تهران ایران

⁴ استادیار گروه زمین شناسی ، واحد تهران شمال ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران ایران

چکیده

پیشینه و هدف: هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای توسط فعالیت‌های انسانی به محیط زیست وارد شده و در بستر آب رسوب می‌کنند. این ترکیبات از جمله آلاینده‌های محیط زیست به شمار می‌روند و به شدت برای سلامتی انسان و سایر جانداران حتی در مقادیر بسیار کم مضر هستند. به همین دلیل، تعیین غلظت این آلاینده‌ها برای ارزیابی کیفیت آب رودخانه‌ها بسیار اهمیت دارد. از حدود صد ترکیب PAHs که توسط سازمان حفاظت از محیط زیست آمریکا شناسایی شده است؛ 16 ترکیب بیشترین تخریب و بیماری‌زایی را دارند و به همین دلیل به عنوان آلاینده‌های پیشگام معرفی شده‌اند. در پژوهش حاضر به تعیین غلظت این آلاینده‌ها در رودخانه کارون پرداخته شد.
مواد و روش‌ها: در این تحقیق، تعداد 29 نمونه رسوب در محدوده‌ی چم گلک در شمال خوزستان تا چوئیبده در جنوب خوزستان در سال 1401 برداشت شد. نمونه‌های برداشت شده بلافاصله در ظروف شیشه‌ای و در دمای 10- درجه سانتی‌گراد نگهداری شده و به آزمایشگاه منتقل شدند. تا زمان استخراج، نمونه‌ها در دستگاه خشکاننده‌ی انجمادی خشک شده سپس در فریزر با دمای 50- درجه سانتی‌گراد نگهداری شدند. پیش از انجام عملیات استخراج، کلیه نمونه‌ها به وسیله‌ی کوبیدن در هاون چینی، پودر شده و از الک کوچکتر از 63/0 عبور داده شدند. پس از تعیین مقادیر هر کدام از هیدروکربن‌های مورد نظرتوسط دستگاه دستگاه دوینکس 350، منشاء ترکیبات از نظر سوختی یا نفتی بودن تعیین گردید. در نهایت غلظت ترکیبات به دست آمده با استاندارد کیفیت رسوب آمریکا مقایسه شدند. در این استاندارد، دو دسته خطر ERL و ERM برای آلودگی رسوبات در نظر گرفته شده است.
نتایج: براساس میانگین غلظت هیدروکربن‌های مورد مطالعه، فلورانتن بنزو b و فنانترن بیشترین آلودگی را به نسبت غلظت در بین کلیه هیدروکربن‌های مورد مطالعه داشتند. غلظت فلورانتن بنزو k، فلورن، پایرن و پایرن ایندن (1,2,3,c,d) نیز بیشتر از یک میکروگرم بر کیلوگرم رسوب بود که نسبت به میانگین غلظت سایر هیدروکربن‌ها بالا بود. سایر هیدروکربن‌ها میانگین غلظت کمتر از 80/0 میکروگرم بر کیلوگرم داشتند. حداقل غلظت کل هیدروکربن-های چند حلقه‌ای بین 15/2-01/0 میکروگرم بر کیلوگرم و حداکثر غلظت آن‌ها بین 97/8-05/0 میکروگرم بر کیلوگرم رسوب متغیر بود. نتایج چولگی (0/3 > SKW > 75/0-) نشان داد که تغییرات مکانی زیادی برای همه‌ی آلاینده‌ها وجود داشت لیکن آنتراسن با چولگی 0/3 دارای بیشترین تغییرات مکانی، با بیشترین غلظت در جنوب رودخانه کارون و فلورانتن بنزو b نیز دارای چولگی 75/0- و بیشترین غلظت آلاینده در شمال رودخانه کارون بود. به جز چهار هیدروکربن فلورانتن بنزو b و k، پایرن ایندن (1,2,3,c,d) و پرلن بنزو (g,h,i)، غلظت اکثر آلاینده‌ها در رودخانه کارون کمتر از حد استاندارد کیفیت رسوب آمریکا ( بحث: بررسی منشاء آلاینده‌ها نشان داد که در شمال رودخانه کارون آلودگی بیشتر منشاء سوختی داشت ولی در مرکز و جنوب این رودخانه هر دو منشاء سوختی و نفتی مشاهده شد. این نتایج نشان داد که آلودگی‌های هوایی اثر بیشتری بر افزایش غلظت هیدروکربن‌ها در رسوبات این رودخانه داشته است. همچنین سوخت قایق‌های موتوری و شناورهای موجود در بازه‌ی اهواز تا آبادان نیز می‌تواند عامل مهمی در افزایش آلودگی هیدروکربنی با منشاء سوختی باشد. بنابراین گرچه آلودگی هیدروکربنی در این رودخانه مشاهده شد، ولی از نظر غلظت در حد بحرانی نبود.

کلیدواژه‌ها

• ارزیابی خطر
• کیفیت رسوب
• منشاء یابی آلودگی
• رودخانه کارون
• PAHs

موضوعات

• ارزیابی زیست محیطی