محیط زیست و توسعه فرابخشی

مجله علمی

شماره جاری

بر اساس شماره‌های نشریه

بر اساس نویسندگان

بر اساس موضوعات

نمایه نویسندگان

نمایه کلیدواژه ها

درباره نشریه

اهداف و چشم انداز

اعضای هیات تحریریه

اصول اخلاقی انتشار مقاله

بانک ها و نمایه نامه ها

پیوندهای مفید

پرسش‌های متداول

فرایند پذیرش مقالات

اخبار و اعلانات

راهنمای نویسندگان

فرم ها و فایل های لازم

اسامی داوران

تنوع زیستی، بومزادی و وضعیت حفاظتی گونه‌های گیاهی منطقه حفاظت شده پلنگ‌دره استان قم

نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زیست شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه قم، قم، ایران

2 گروه علوم محیط‌زیست، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 بخش تحقیقات گیاه‌شناسی، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

چکیده

مقدمه: گیاهان نقش کلیدی در تعادل اکوسیستم داشته و بنابراین برای پایداری محیط زیست حیاتی هستند. شناخت عناصر گیاهی موجود در یک منطقه به عنوان اصل زیربنایی برای سایر تحقیقات محسوب شده است و می­‌تواند نقطه شروعی برای مطالعات تکمیلی آینده باشد. تنوع زیستی یکی از جنبه‌های مهم حیات، به ویژه با توجه به اقلیم و کاربری زمین می‌­باشد. تخریب محیط‌­زیست و منابع طبیعی موجب انقراض گونه­‌های گیاهی و جانوری و درنتیجه کاهش تنوع زیستی در جهان شده است. نظر به این‌که امروزه انسان­‌ها با مشکلات متعدد محیط‌زیستی و تهدید تنوع زیستی مواجه هستند، بهترین راه برای نجات تنوع زیستی و درک ارزش­‌های آن، ارزیابی و پایش مستمر زیستگاه‌هاست. پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل تنوع زیستی گیاهی منطقه حفاظت شده پلنگ دره در استان قم و همچنین تعیین وضعیت بومزادی و حفاظتی گونه­‌های گیاهی منطقه انجام شده است. اطلاعات و نتایج بدست آمده از این تحقیق می­‌تواند در تبیین جایگاه مناطق حفاظت شده در حفظ و نگهداری ذخایر ژنتیکی، سلامت محیط زیست و تدوین برنامه‌­های مدیریتی- حفاظتی مناسب، مورد استفاده قرار گیرد.
مواد و روش‌­ها: منطقه حفاظت شده پلنگ­دره استان قم در جنوب غربی و50 کیلومتری شهرستان قم واقع شده است. به‌منظور آشنایی با فلور منطقه طی بازدیدهای دوره­ای، جمع‌­آوری نمونه‌­های گیاهی در فصول رویشی دو سال متوالی انجام گردید. پس از جمع­‌آوری نمونه‌­ها، ضمن یادداشت کردن مختصات محل، ارتفاع محل جمع‌­آوری و ویژگی‌­های گیاه، نمونه‌­ها پرس و خشک شدند و سپس بر اساس روش‌­های رایج و با استفاده از منابع معتبرگیاه‌­شناسی شناسایی شدند. ضمن تعیین وضعیت بومزادی و حفاظتی گونه‌­های گیاهی، شکل زیستی گیاهان براساس روش رانکیه و پراکنش جغرافیایی گونه­‌های گیاهی منطقه با استفاده از تقسیم­‌بندی زهری و لئونارد تعیین شد. به‌منظور ارزیابی تنوع زیستی پوشش گیاهی در امتداد یک شیب ارتفاعی، ارتفاع از سطح دریا در منطقه مورد مطالعه، به سه طبقه (1600-1900،1300-2200،1600-1900 متر) تقسیم شد. نمونه­‌برداری به‌صورت سیستماتیک- تصادفی از طبقات مختلف ارتفاعی منطقه مورد مطالعه انجام و شاخص‌­های تنوع زیستی محاسبه گردید.
نتایج: نتایج نشان‌­دهنده وجود 171 گونه گیاهی متعلق به 126 سرده و 46 تیره در منطقه مورد مطالعه می‌­باشد. بزرگترین تیره گیاهی منطقه تیره کاسنی (Asteraceae) است. از نظر شکل زیستی، 45 درصد گونه­ها به همی­کریپتوفیت‌­ها و 22 درصد به تروفیت­‌ها تعلق دارند. بررسی کورولوژی گونه‌­ها نشان می­‌دهد که بیش از 65 درصد فلور منطقه به ناحیه رویشی ایران - تورانی و 12 درصد به ناحیه رویشی ایران - تورانی و مدیترانه­‌ای تعلق دارند. 15درصد از گونه­‌های شناسایی شده بومزاد ایران بوده و برخی از گیاهان در فهرست گونه­‌های آسیب­‌پذیر و یا در معرض خطر انقراض قرار دارند. ارزیابی شاخص‌­های تنوع زیستی در طبقات مختلف ارتفاعی نشان می­‌دهد که شاخص‌­های تنوع گونه‌­ای و غنای گونه‌­ای در طبقه ارتفاعی حدواسط به بیشترین حد خود رسیده و با افزایش ارتفاع از تنوع گونه‌­ای کاسته می­‌شود.
بحث: شناخت عناصر گیاهی یک منطقه یک اقدام ضروری و قدم اول در حل مسائل اکولوژیکی مانند حفاظت زیستی و مدیریت منابع طبیعی و ارزیابی شرایط محیط‌زیستی است. حضور فراوان برخی عناصر گیاهیِ شاخصِ تخریب و همچنین فراوانی تروفیت­‍‌ها در منطقه مورد مطالعه، نشان­‌دهنده اقلیم خشک و کمبود نزولات جوی و همچنین تخریب­‌های صورت گرفته در منطقه به‌علت چرا و فعالیت­‌های انسانی غیرمجاز می‌­باشد. از آن‌جائی‌که منطقه مورد مطالعه یک منطقه حفاظت شده بوده و از پوشش گیاهی متنوع و بومزادی مناسبی بهره می­‌برد، و برخی از گیاهان بومزاد منطقه مستعد آسیب­‌پذیری و یا در معرض خطر قرار دارند، مدیریت دقیق­تر حفاظتی باید در دستورکار قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع
  1. Abbas, A.M., Al-Kahtani, M.A., Alfaifi, M.Y., Elbehairi, S.I. and Badry, M.O., 2020. Floristic Diversity and Phytogeography of JABAL Fayfa: A Subtropical Dry Zone, South-West Saudi Arabia. Diversity, 12: 345; doi:10.3390/d12090345.
  2. Abolhasani, F., Kharazian, N. and Jalilian, N., 2020. Floristic studies, life forms and chorology of plants in Kouh-payeh area, Isfahan Province, Iran. Caspian J. Environ. Sci. 19 (1): 59-73. (In Persian with English abstract).
  3. Akhani, H., Mahdavi, P., Noroozi, J. and Zarrinpour, V., 2013. Vegetation Patterns of the Irano-Turanian Steppe along a 3,000 m Altitudinal Gradient in the Alborz Mountains of Northern Iran. Folia Geobotanica, 48: 229-255.
  4. Ansari, A.A., Gill, S.S., Abbas, Z.K. and Naeem, M., 2017. Plant Biodiversity: Monitoring, Assessment and Conservation. CABI, Boston, US.
  5. Archibold, O.W., 1995. Ecology of World Vegetation. Chapman & Hall, London, UK.
  6. Asri, Y., 2006. Plant ecology. Payame noor university publications, Tehran, Iran.
  7. Assadi, M. (Chief ed.), 1988-2021. Flora of Iran, Vols. 1-151. Research Institute of Forests and Rangelands
    of Iran, Tehran, Iran.
  8. Belanger, J. and Pilling, D., 2019. FAO commission on genetic resources for food and agriculture assessments. The State of the World’s Biodiversity for Food and Agriculture. FAO, Rome, Italy.
  9. Breitschopf, E. and Brathen, K.A., 2023. Perception and appreciation of plant biodiversity among experts and laypeople. People and Nature, 5: 826-838.
  10. Cardinale, B.J., Duffy, J.E., Gonzalez, A., Hooper, D.U., Perrings, C., Venail, P., Narwani, A., Mace, G.M., Tilman, D., Wardle, D.A., Kinzig, A.P., Daily, G.C., Loreau, M., Grace, J.B., Larigauderie, A., Srivastava, D.S. and Naeem, S., 2012. Biodiversity loss and its impact on humanity. Nature, 486(7401): 59-67.
  11. Chawal. A., Rajkumar. S., Singh. K.N., Lal, B., Singh, R.D. and Thukral. A.K., 2008. Plant species diversity along a latitudinal gradient of Bhabha Valley in western Himalaya. Journal of Mountain Science, 5:157-177.
  12. Corlett, R.T., 2016. Plant diversity in a changing world: Status, trends, and conservation needs. Plant Diversity, 38: 10-16.
  13. Dolatkhahi, M., Yousefi, M. and Asri, Y., 2011. Floristic studies of wetland and its surroundings in Fars province. Iranian journal of Biology, 23(1): 35-46. (In Persian with English abstract).
  14. Ebert, A.W. and Engels, J.M.M., 2020. Plant Biodiversity and Genetic Resources Matter! Plants, 9(12), 1706.
  15. Ejtehadi, H., Sepehri, A. and Akkafi, H., 2009. Methods of biodiversity measurement. Publication of Ferdowsi University of Mashhad, 226p. (In Persian).
  16. Ezazi, A., Rahchamani, N. and Ghahremaninejad, F., 2014. The flora of Saluk National Park, Northern
    Khorassan province, Iran. Journal of Biodiversity and Environmental Sciences, 5(1): 45-71. (In Persian with English abstract).
  17. Ghelichnia, H., 2014. Flora and vegetation of Mt Damavand in Iran. Phytologia Balcanica, 20(2–3): 257-265.
  18. Grman, E., Zirbel, C.R., Bassett, T. and Brudvig, L.A., 2018. Ecosystem multifunctionality increases with Beta diversity in restored prairies. Oecologia, 188(3): 837-848.
  19. Hasanzadeh, F., Kharazian, N. and Parishani, M.R., 2018. Floristic, life form, and chorological studies of
    Saldaran Protected Region, Chaharmahal and Bakhtiari Province, Iran. Journal of Genetic Resources,
    3(2): 113-129.
  20. Hedge, I.C., Wendelbo, P., 1978. Patterns of distribution and endemism in Iran. Notes from the Royal Botanic Garden Edinburgh, 36: 441-464.
  21. IUCN, International Union for Conservation of Nature, 2022. IUCN Red List of Threatened Species. at: https://www.iucnredlist.org.
  22. Iva Apostolova, I., Sopotlieva, D., Valcheva, M., Ganeva., A., Shivarov, V., Velev, N., Vassilev, K., Terziyska, T. and Nekhrizov G., 2022. First Survey of the Vascular and Cryptogam Flora on Bulgaria’s
    Ancient Mounds. Plants, 11: 705.
  23. Jafari, Z. and Nasri, M., 2022. Floristic study of Qom Rood Watershed, Iran. Arabian Journal of Geosciences, 15: 294.
  24. Jalili, A. and Jamzad, Z., 1999. Red data book of Iran. Research Institute of Forests and Rangelands of Iran,
    Tehran, Iran.
  25. Krebs, C.J., 1999. Ecological Methodology. 2nd Ed. Benjamin-Cummings Pub. New York. 620p.
  26. Léonard, J., 1988. Contribution a l'étude de la flore et de la végétation des desert d'Iran, Fascicule 8:
    Étude des aries de distribution, Les phytochories, Les chorotypes. Bulletin of the Jardin Botanique
    National de Belgique, 190 pp., Meise.
  27. Maassoumi, A.A., 2005. Astragalus of Iran. Vol. 5, Research institute of forests and rangelands publications, Tehran, Iran.
  28. Mahdavi, P., Akhani, H. and Van der Maarel, E., 2013. Species diversity and life-form patterns in steppe vegetation along a 3000 m altitudinal gradient in the Alborz Mountains, Iran. Folia Geobot, 48(1):7-22.
  29. Mehrabian, A.R., Abdoli, A., Mostafavi, H., Mahini, A.R.S., Ahmadzadeh, F. and Ebrahimi, M., 2007. A Physiognomical Overview of Plants Habitats in Qom Province. Journal of Environmental Sciences, 5(1): 81-96. (In Persian with English abstract).
  30. Mirjalili, A., zarekia, S. and Jafarian Jeloudar, Z., 2021. Effect of topographic on species richness and diversity in desert and arid rangelands (Case study: Tang_e Laybid rangelands of Yazd). Ecosystem Management, 1(1): 26-36. (In Persian with English abstract).
  31. Mirzahasanlou, J.P., Abedi, M., Sattarian, A. and Habibi, M. 2018. The Floristic Study of Goynik Protected Area in North Khorassan Province. Taxonomy and Biosystematics, 10 (36): 15-34. (In Persian with English abstract).
  32. Moghanloo1, L., Ghahremaninejad, F., Bidarlord, M. and Norastehnia, A., 2023. Diversity and distribution of endemic and threatened plant species in the sorkhabad protected area, zanjan, nw iran and identification of the biodiversity hotspots in the area. Nat. Croat., 32(1): 17-34.
  33. Mohammadzadeh, A., Basiri, R. and Torahi, A., 2015. Evaluation of biodiversity of plant species in Arasbaran zone using noun parametric measures With Respect to Ecological Factor of Altitude. Cellular and Molecular Research (Iranian Journal of Biology), 27(5): 949-963. (In Persian with English abstract).
  34. Moradi, A., Afsharzadeh, S., Hamzehee, B. and Mozaffarian, V., 2020. Study of plant diversity and floristics in the westernmost Hyrcanian forests. Journal of Forestry Research, 31: 1589–1598.
  35. Moradpoor, S., Pakravan, M. and Jafari, A.O., 2019. The Floristic study of Tang-sorkh region of Kohgiloyeh va Boyerahmad province. Nova Biologica Reperta, 5(4): 403-410.
  36. Morris, E.K., Caruso, T., Buscot, F., Fischer, M., Hancock, C., Maier, T.S., Meiners, T., Muller, C., Obermaier, E., Prati, D., Socher, S.A., Sonnemann, I., Waschke, N., Wubet, T., Wurst, S. and Rillig, M.C., 2014. Choosing and using diversity indices: insights for ecological applications from the German Biodiversity Exploratories. Ecology and Evolution, 4(18): 3514-3524.
  37. Naghipour, A.A., Heidariani Aghakhani, M. and Tavakoli, H., 2011. Investigation of flora, life forms and geographical distribution of plants in Sisab region, North Khorasan province. Journal of natural resources science and technology, 5(4): 113-124. (In Persian with English abstract).
  38. Naqinezhad, A., Seyed Akhlaghi, S.A. and Saeidi Mehrvarz, S., 2015. Relationships between Vegetation and Ecological variablesin Palangan Habitat, Aghdagh Protected Area of Ardabil Province. Iranian Journal of Applied Ecology, 4(13): 33-49. (In Persian with English abstract).
  39. Noroozi, J., Talebi, A., Doostmohammadi, M., Manafzadeh, S., Asgarpour, Z. and Schneeweiss, G.M., 2019. Endemic diversity and distribution of the Iranian vascular flora across phytogeographical regions, biodiversity hotspots and areas of endemism. Scientific Reports, 9:12991.
  40. Pant, S. and Samant, S.S., 2012. Diversity and regeneration status of tree species in Khokhan Wildlife Sanctuary, North-Western Himalaya. Trop Ecol, 53:317–331.
  41. Pyra, N., Panahy Mirzahasanlou, J., Behmanesh, B. and Beygmohammadi, M., 2021. Study of flora and endangered species in Farsian region (Galikesh, Golestan province). Journal of Plant Ecosystem Conservation, 8(17): 175-194. (In Persian with English abstract).
  42. Raunkiaer, C., 1934. Life Forms of Plants. The Clarendon Press, Oxford.
  43. Ravanbakhsh, M. and Amini, T., 2013. Study on floristic composition, chorology and ecological structure of forest reserve, Talesh, Iran. World Applied Sciences Journal, 28(11):1782-1788.
  44. Rechinger, K.H., 1963-2015. Flora Iranica. Vols. 1-181. Naturhistorichen museums, Wien, Austria.
  45. Salehpour, Z., Jafari, A. and Alirezanejad, A., 2013. Investigating vegetation changes in relation to the physiographic factors of Dana Mountain range. Journal of Plant Environmental Physiology, 8(29): 28-37. (In Persian with English abstract).
  46. Sheikhakbari-Mehr, R., Maassoumi, A.A., Saidi, A., Kazempour Osaloo, S. and Ghorbani Nohooji, M., 2012. Morphological cladistics analysis of some bifurcate hairy sections of Astragalus (Fabaceae) in Iran. Turkish Journal of Botany, 36: 434-442.
  47. Sokhanvar, F., Ejtehadi, H., Vaezi, J., Memariani, F., Joharchi, M.R. and Ranjbar, Z., 2013. Flora, life form and chorology of plants of the Helali protected area in Khorasan-e Razavi province. Taxonomy and Biosystematics, 5(16): 85-100. (In Persian with English abstract).
  48. Tavakkoli, Z. and Mozaffarian, V., 2005. Survey to flora of Kobar watershed in Ghum area, Iran. Pajouheh & Sazandegi, 17(66): 56-67. (In Persian with English abstract).
  49. Zhu, Y., Shan, D., Wang, B., Shi, Zh., Yang, X. and Liu, Y., 2019. Floristic features and vegetation classification of the Hulun Buir Steppe in North China: Geography and climate-driven steppe diversification. Global Ecology and Conservation, 20: e00741.
  50. Zohary, M., 1973. Geobotanical foundations of the Middle East, Vols 1–2. Gustav Fischer Verlag, Stuttgart.
محیط زیست و توسعه فرابخشی
دوره 8، شماره 81
آبان 1402
صفحه 44-61
فایل ها
هم رسانی
ارجاع به این مقاله
آمار